Pedagogika refleksyjna została wprowadzona do pedagogiki przez Wandę Woronowicz, która opisała ja w soi jej książce pt. „Problemy edukacji refleksyjnej.” Koncepcja edukacji postuluje, by jednym z oczekiwanych celów edukacji było : „wdrażanie dzieci do refleksji umożliwiającej odróżnienie dobra od zła i skłanianie się ku dobru” .

Edukacja refleksyjna nie zakłada bezpośredniego kształcenia moralnego jako swego celu pedagogicznego, ponieważ jest to niemożliwe ze względu na niesamodzielność psychiczną i intelektualną człowieka w kolejnych fazach jego rozwoju. Dziecko i młody człowiek prawie do 18 roku życia pozbawiony jest całkowicie mechanizmu samodzielnego rozpoznawania wartości moralnych oraz rozeznania w słuszności własnych poczynań. Dysponuje jedynie cudzymi, narzuconymi mu pojęciami tego co dobre i złe oraz nie zawsze pozytywnymi wzorcami. Dla dzieci jedynym kompasem słuszności postępowania jest świadomość kary i nagrody. W działaniu kieruje się często impulsem i emocjami, a nie rozwijającym się dopiero rozumem. Później jest autorytet rówieśników, tak samo nierozumnych nie rozumnych idoli działających nie etycznie. Skutki społeczne tej rzeczywistości są tragiczne: przemoc, narkomania, przestępczość, prostytucja i wiele innych.

Potrzebne zatem jest „coś” co pozwoli i pomoże rozstrzygnąć rozwijającemu się młodemu człowiekowi, co dobre, a co złe. Tym czymś jest zdolność refleksji.

Zasady edukacji refleksyjnej: (według W.Woronowicz)

1. Uczeń- wychowanek jest człowiekiem wolnym.

2. Uczeń- wychowanek stanowi podmiot edukacji.

3. W stosunkach nauczyciel - wychowawca z uczniem - wychowankiem obowiązuje partnerstwo.

4. Komunikacja między nauczycielem- wychowawcą, a uczniem- wychowankiem dokonuje się w drodze dialogu edukacyjnego.

5. Edukacji towarzyszy konsekwentnie wdrażanie do refleksji.

W sytuacji problemowej według edukacji refleksyjnej należy:

1.Przygotować wychowanków do odczucia trudności i jej określenia.

Uzupełnić wiedzę i nawiązać do wiedzy posiadanej.

2.Umożliwić wychowankom uświadomienia sobie trudności- sytuacji

problemowej. Odnieść ją do całości materiału nauczania: z czego

wynika trudność, do czego może być przydatna wiedza uzyskana dzięki

rozwiązaniu problemu. Wzbudzić chęć do pracy nad problemem

(Kraszewski, 1994, s.122).

Dalej, rozwiązanie problemu powinno zawierać kolejne etapy:

3.Przeprowadzenie analizy trudności aż do sformułowania problemu.

4.Zarysowanie planu działania- rozwiązania problemu.

5.Produkcja hipotez projektów odpowiedzi na pytania zawarte w problemie.

6.Wstępne rozpatrzenie hipotez, ich selekcja i wybór tych, które będą

weryfikowane.

7.Systematyczna weryfikacja hipotezy.

8.Sformułowanie wyniku i jego analiza.

9.Przyjęcie lub odrzucenie wyniku. W przypadku odrzucenia albo weryfikacji

innych hipotez, albo poprawieniu planu działania, albo uzupełnienie

informacji, albo podanie uczniom poprawnego wyniku.

10.Wykorzystanie wyniku w różnych sytuacjach, włączenie go w system

wiedzy, uzupełnienie go dodatkowymi wiadomościami

Wynik ten musi podlegać jeszcze wartościowaniu moralnemu według uznawanych powszechnie norm wysokich, po to, by wdrożyć zasadą refleksji nie po, lecz przed czynem niejednoznacznym moralnie lub z innych przyczyn wątpliwym.

Edukacja refleksyjna proponuje rezygnację z dotychczas formułowanych w dydaktyce tradycyjnej trzech celów: poznawczego, kształcącego i wychowawczego. Mają one charakter formalny i są zbyt ogólnikowe i niejednoznaczne.

Nowoczesnym, bardziej twórczym i konkretnym rozwiązaniem jest wyróżnienie celów edukacyjnych ogólnych i operacyjnych każdego zajęcia.

Cele ogólne wskazują kierunki dążeń:

1.Uświadomienie sobie przez wychowanków…

2.Uzyskanie przekonania…

3.Tworzenie nawyku(wdrażanie do ,ćwiczenie w) refleksji

(Woronowicz, 2000, s.137)

„Cele operacyjne stanowią opis wyników, które mają być uzyskane” (Niemierko, 1994, s.10-12). Są to „opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po kończeniu lekcji”

Podzielenie celów ogólnych na szczegółowe może dać w efekcie cele operacyjne, jednak tylko wówczas, gdy: „… efekty działań uczniów wyrażone są w kategoriach ich zachowania się. Tak określone operacyjne cele edukacji szkolnej pokrywają się z pojęciem celów szczegółowych”(j.w.):

Każdy wychowanek będzie wiedział i rozumiał, że:

1.To lub owo jest dobre, właściwe, pożyteczne, słuszne, korzystne.

2.Takie lub inne działanie, postępowanie, ocenianie jest niejako

niewłaściwe, złe itp. (Woronowicz,2000, s.137)

Bardzo pożyteczne jest wyróżnianie celów pośrednich, które „… otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności”

1.Umieli…

2.Potrafili…

3.Posiadali częściowo nawyk…(Woronowicz, 2000, s.137)

Np. w czasie zajęć dotyczących spędzania czasu wolnego, cel ogólny wyrażony w kategorii funkcji to: wpajanie nawyku refleksji na temat rozumnego zagospodarowania chwil wolnych. Natomiast cel pośredni wyrażony w kategorii czynności brzmi: wychowankowie będą refleksyjnie unikali marnotrawienia tego czasu.

Głównym celem edukacji refleksyjnej jest „…człowiek refleksyjny, osoba wdrożona do głębokiego zastanowienia się przed podejmowaniem decyzji lub czynności, zwłaszcza o cechach moralnie niejednoznacznych, według przyjętego w naszym społeczeństwie systemu wartości wysokich” (Woronowicz, 2000, s.79).

Efektem wdrażania dzieci do refleksji jest umiejętność formułowania własnych sądów i ocen, samodzielnego i poprawnego wnioskowania jak również akcentowania własnej osobowości poprzez odczuwanie radości i smutku, współczucia, miłości i opiekuńczości.
Dzieci mają możliwość wyrażania swoich uczuć za pomocą ekspresji słownej, muzyczno-ruchowej, plastycznej i dramatycznej. Podczas zajęć panuje bardzo miła i serdeczna atmosfera. Dzieci chętnie rozmawiają, bawią się stawiają interesujące pytania.
Biorą aktywny udział w zajęciach, które wyzwalają ciekawość i dociekliwość, uczą uważnego słuchania partnera dialogu. Dzieci stają się bardziej otwarte i uwzględniają potrzeby drugiego człowieka, dostrzegają właściwe relacje międzyludzkie, człowieka do zwierząt i świata przyrody. Wypowiedzi dzieci są bardziej dojrzałe, zawierają więcej sądów i opinii, przejawiają motywy rodzinne, zwłaszcza opiekuńcze.
Zajęcia w ujęciu refleksyjnym wywołują pozytywny wpływ na rozwój postaw społeczno-moralnych, umożliwiają dzieciom dostrzeganie cudzych potrzeb i chęć niesienia im pomocy, oraz przewidywania niepożądanych skutków negatywnych zachowań.

Małgorzata Lenartowska-Zychowicz wymienia jako jeden z modeli współczesnego bycia nauczycielem właśnie refleksyjnego praktyka (i tu dziewczynki musicie sobie przepisać bo moja siostra miała zeskanowane notatki):

Bibliografia:

• M. Lenartowska-Zychowicz, Nauczyciel (wczesnej edukacji) w relacji wolności i przymusu [w:] D. Klus-Stańska, M. Szczepkowska-Pustkowska (red.), Pedagogika Wczesnoszkolna, Warszawa 2009.

• W. Woronowicz, Problemy edukacji refleksyjnej, Koszalin 2000.

• Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1994.

• K. Kruszewski (red.) Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Warszawa 1994.

---