PRAGMATYZM

• Za początek pragmatyzmu jako filozofii uważa się wystąpienia Wiliama Jamesa (1842-1910) - zwłaszcza jego serię wykładów wygłoszonych w 1906 roku na uniwersytecie w Bostonie, następnie opublikowanych w książce pt. Pragmatyzm

• Wkład w pragmatyzm mieli:

1. Charles Anders Pierce (1839-1914)

2. John Dewey (1859-1952)

• ΧΧ wiek - znaczący wkład do filozofii i literaturoznawstwa:

1. Richarda Rorty'ego (ur 1930)

2. Stanleyaa Fisha (ur 1938)

• Najogólniejsze tezy pragmatyzmu - wspólne dla JAMESA, DEWEY'A, PIERCE'A, RORTY'EGO, FISHA

1. poznanie rzeczywistości jest jednocześnie jej TWORZENIEM

RZECZYWISTOSĆ nie istnieje niezależnie od zmysłu i języka

↓

Wszystko, co ma dla człowieka znaczenie jest jego wytworem

↓

Nie ma żadnej transcendentnej lub transcendentalnej zasady, której odkrycie gwarantowałoby ABSOLUTNĄ zrozumiałość

2. to, co daje się zrozumieć, jest zrozumiałe tylko w określonych ramach

↓

Ramy powstają na skutek społecznej zgody na temat użyteczności poznania

3. POZNANIE - NIE JEST REPREZENTACJĄ ŚWIATA W JĘZYKU; jest efektem POTRZEB lub PRAGNIEŃ JEDNOSTKI lub GRUPY LUDZI, którzy UZGADNIAJĄ ze sobą zasady ich uprawomocnienia

4. PRZEDMIOTY POZNANIA nie mają żadnego SENSU poza praktyką dyskursywną przedsiębraną dla jakiegoś OKREŚLONEGO CELU

↓

Ludzie posługują się różnymi językami, a więc przedmioty poznania posiadają ROZMAITE SENSY - ZALEZNE OD TEGO, KTO I W JAKIEJ SYTUACJI O NICH MÓWI

PRZECIW ABSOLUTOM

• W 1906 roku Wiliam James opisuje spór między umysłami twardymi i miękkimi

Umysły twarde	Umysły miękkie
Wierzą jedynie w fakty, poza którymi nic nie ma Niezborność faktów jest świadectwem trwałego rozbicia jedności świata, w którym żyjemy Zgadzają się na uznanie świata, jako rozwleczonego i pokawałkowanego Jest, jak jest i trzeba się z tym pogodzić Rzeczywistość jest gotowa i skończona ABSOLUTNE są już GOTOWE PRAWA RZECZYWISTOŚCI I WYNIKAJĄCE Z NICH FAKTY	Domagają się uznania zewnętrznego, ABSOLUTNEGO uzasadnienia tego, co przygodne Niezgoda na uznanie świata, jako rozwleczonego i pokawałkowanego Wszystko na tym świecie zależy od tego, co jest poza światem Wszystko, co się zdarza jest cieniem tego, co niezmienne ABSOLUTNE są prawa przedustawne, dlatego fakty w ogóle się NIE LICZĄ

• Spór jest sporem poważnym, choć w obydwu wypadkach pozbawia nas własnej woli i możliwości wpływania na nasze życie - pozbawia nas WOLI MOCY, której inną nazwą jest TWÓRCZOŚĆ

• Tę samą opozycję między umysłami twardymi i miękkimi opisuje Rorty - pod inną nazwą - pozytywiści przeciw metafizykom

↓

1. POZYTYWIŚCI - wierzą w surowe fakty

2. METAFIZYCY - wierzą w wieczne zasady

↓

Rorty konfrontuje oba stanowiska z POSTFILOZOFICZNĄ KULTURĄ, wg której:

1. wierność surowym faktom

2. szukanie niezmiennych esencji

↓

JEST LEKCEWAŻENIEM CAŁKOWITEJ PRZYGODNOSCI LUDZKIEGO ISTNIENIA, KTÓRE SZUKA SOBIE MIEJSCA W ŚWIECIE PRZEZ TYMCZASOWE OPISY, PRZYGLĄDAJĄC SIĘ, KTÓRY Z NICH NAJLEPIEJ SŁUŻY TEMU CELOWI

Kultura postfilozoficzna - pooświeceniowa kultura nowożytna, w której tradycyjne pytania filozoficzne: ☺ co to jest prawda? ☺ co to jest dobro? Tracą swoją ważność ze względu na BRAK ABSOLUTNEGO KRYTERIUM WERYFIKACJI. W kulturze postfilozoficznej ludzie czuliby się samotnymi, skończonymi bytami bez związku z czymś SPOZA (something Beyond), zaś filozof, troszczący się o adekwatność swoich opisów rzeczywistości, zostaje zastąpiony przez silnego POETĘ (kategoria zaczerpnięta przez Rorty'ego od Harolda Blooma), narzucając innym własne autokreacje.

• Wspólne dla stanowiska Jamesa i Rorty'ego - skondensowany obraz myśli pragmatycznej:

1. SENS ŚWIATA NIE ISTNIEJE ani:

1. w faktach

2. w sferze transcendentnego uzasadnienia faktów

↓

Sens świata jest EFEKTEM TWÓRCZEJ DZIAŁALNOSCI CZŁOWIEKA

2. czym jest TWÓRCZOŚĆ : to nie DOWOLNE narzucanie sensu, ani ODKRYWANIE jego gotowej postaci - to NEGOCJACJA ZE ŚWIATEM wedle ustalonych reguł

3. REGUŁY są WYNALAZKIEM ZBIOROWYM (a nie jednostkowym)

↓

trafność stwierdzenia Jamesa, że w strumień świeżego doświadczenia zanurzamy się wyposażeni w przekonania naszych przodków

↓

Te przekonania pozwalają nam strukturyzować ów strumień świeżego doświadczenia

↓

Kultura jest producentem kategorii do opisu świata; wytwory kultury z czasem ulęgają tak dalekiej NATURALIZACJI, że traktuje się je jako UNIWERSALNE

↓

CZŁOWIEK dysponujący intelektem NIE JEST przeciwstawiony światu wedle dychotomii podmiotu i przedmiotu, ALE JEST w owym świecie ZANURZONY

↓

CZLOWIEK ZANURZONY W ŚWIECIE ów świat:

1. poznaje

2. tworzy umysłowym i fizycznym działaniem

↓

Człowiek doświadcza świata na 2 sposoby:

1. świat człowieka obchodzi (dosłownie i w przenośni)

2. człowiek nie może się od świata uwolnić

↓

ŚWIAT, KTÓRY CZŁOWIEKA OBCHODZI, nie pozwala mu stać się PODMIOTEM POZNANIA (w sensie ścisłym), czyli WYTWÓRCĄ i jednocześnie GWARANTEM ADEKWATNYCH i DOKŁADNYCH PRZEDSTAWIEŃ ŚWIATA → lecz tworzy z niego PODMIOT ZMIENNEGO DOSWIADCZENIA

DOŚWIADCZENIE

• wg Jamesa doświadczenie charakteryzują następujące właściwości:

1. jest ono wchodzeniem w owocne relacje z rzeczywistością ; interpretacja jest transakcją, jakiej człowiek dokonuje ze światem → RELACJA I TRANSAKCJA

↓

Nie tylko łączy człowieka (podmiot) ze światem, ale jest rodzajem WYMIENNEGO DZIAŁANIA:

← ← ← ←

↓ ↑

Ja (teksty) świat (teksty)

↓ ↑

→ → → →

→ owocność transakcji (na czym polega?) ; pozwala czytającemu podmiotowi UMIEŚCICĆ SIĘ W ŚWIECIE TAK, JAK MU WYGODNIE, a jednocześnie powiedzieć coś sensownego innym

2. doświadczenie jest nieustannie rozwijającym się procesem; człowiek buduje swoje przekonania, odwołując się do tego, co mu się (zarówno ciału i umysłowi) zdarza → tego, co przychodzi skądinąd (ze strony rzeczy, słów, ludzi, tekstów)

• to, co się człowiekowi zdarza :

1. pasuje do jego przekonań

2. modyfikuje przekonania, w zależności od tego, co go bardziej zadowala

↓

Co z tego wynika? - zmienność doświadczenia implikuje fakt, iż żaden punkt widzenia nigdy nie może być tym ostatnim punktem widzenia - doświadczenie jest z natury PERSPEKTYWICZNE, jednak pozbawione PERSPEKTYWY SCALAJACEJ, z której (jak u Leibniza) można byłoby widzieć wszystko tak, jak widzi to BÓG

↓

Perspektywiczność doświadczenia świadczy o jego skończoności, czyli:

☺ wg Nietzschego: nikt nie może wyjść poza własny kąt

☺ wg Rorty'ego: żaden z naszych słowników, dzięki któremu nadajemy sens światu, nie jest słownikiem FINALNYM

• cechy doświadczenia: procesualność - perspektywiczność - niefinalność; sprawiają, że negocjacje podmiotu ze światem nie maja końca

• kiedy człowiek uważa swoje poglądy -przekonania -opisy - za zamknięte → rezygnuje z doświadczenia na rzecz teorii, od której domaga się OCALENIA OD STRUMIENIA RZECZYWISTOŚCI

• ZDERZENIA DOSWIADCZENIA I TEORII

• DOSWIADCZENIE NIE JEST SYNONIMEM PRAKTYKI

• Doświadczenie w rozumieniu Jamesa: kwestionuje opozycję praktyki i teorii, tak jak kwestionuje opozycję twardych (praktycznych) i miękkich (teoretycznych) umysłów

• W doświadczeniu podmiot wpływa na rzeczywistość za pomocą tworzonych przez siebie idei, z czego wynika określona filozofia prawdy

Perspektywizm - przekonanie o ścisłej zależności kształtu świata od perspektywy, w jakiej jest on postrzegany. Filozofem, który pierwszy z perspektywizmu uczynił postawę filozoficzną, był Friedrich Nietzsche. Pisał w swoich notatkach: gdyby człowiek chciał się wydostać ze świata perspektywy, straciłby grunt pod nogami.

DOBROCZYNNA INTERAKCJA

• DEFINICJA PRAWDY WG JAMESA: relacja miedzy naszym doświadczeniem a naszymi ideami. Prawdziwe nie jest to, co tkwi UKRYTE W RZECZYWISTOŚCI, lecz to co nie wprowadza DYSONANSU miedzy tym, co przychodzi z zewnątrz (zmysły), a stanem intelektualnego posiadania.

↓

Gdy taki dysonans powstaje, człowiek albo nie jest w stanie zrozumieć tego, co widzi, albo odmawia temu czemuś racji ponieważ zakłóca to ową DOBROCZYNNĄ INTERAKCJĘ miedzy ludzkimi przekonaniami a światem

• Odpowiedniość doświadczenia i przekonania ( nie faktów i idei) podstawa wszelkiej interpretacji

↓

Człowiek bowiem:

1) widzi tylko to, do czego nawykł

2) przekonany jest do tego, co może zrozumieć

↓

Jeśli nasze doświadczenie (pojęciowe lub zmysłowe) nazbyt jaskrawo przeczy naszemu wcześniej istniejącemu juz systemowi przekonań, wówczas (w 99%) traktujemy je jako fałsz. Prawdziwe zaś jest w takich wypadkach tylko to, co owemu systemowi przekonań nie przeczy

↓

Ponieważ system przekonań nie tworzy się w oderwaniu od doświadczenia, lecz w jego trakcie - uwalnia to humanizm od zarzutów o jakakolwiek formę transcendentalizmu

↓

Doświadczenie jest zdeterminowane kulturowo - niezdeterminowane byłoby PUSTE

• Pragmatyczna koncepcja prawdy omija opozycje:

1) prawda wymyślona ↔ prawda odnajdywana

2) subiektywizm ↔ obiektywizm

• ZARZUT: jeśli jedynym kryterium prawdy jest odpowiedniość, miedzy czyimś doświadczeniem i czyimiś poglądami, to jak uchronić ową PRAWDĘ przed CAŁKOWITA DOWOLNOSCIĄ?

↓

Z tego powodu James dookreśla swoja koncepcje prawdy: prawdy powinny mieć konsekwencje praktyczne → co to znaczy? Każde ze zdań, co do których mamy przypuszczenie, ze jest prawdziwe (bo odpowiada naszym przekonaniom), musi przejść przez TEST DOŚWIADCZENIA, który jest JEDYNYM filtrem weryfikującym → wszystkie sankcje prawa prawdy tkwią w samej tkance doświadczenia → nie istnieje żadna transcendentna wobec doświadczenia instancja weryfikacji naszych sądów, które chcemy uznać za prawdziwe

↓

UWAGA!: NIE PANUJE TAKŻE CAŁKOWITA DOWOLNOŚĆ - samo doświadczenie jest instancją, dzięki której jedne sądy zostają odrzucone, a inne zaakceptowane

• Wg Jamesa: Prawda jest przeciwieństwem tego, co niestabilne; tego, co nas rozczarowuje ; tego, co bezużyteczne, kłamliwe i niesolidne; wszystkiego, co chaotyczne i sprzeczne, wszystkiego, co nierealne w tym sensie, ze pozbawione praktycznego znaczenia

• Pozbawione praktycznego znaczenia oznacza: niedyskutowalne, niesprawdzalne, nieuzasadnialne = kłamliwe

• Gdy potrafimy komuś racjonalnie uzasadnić swój pogląd (pogląd, który odpowiada moim przekonaniom, czyli dla mnie prawdziwy), i ten ktoś zaakceptuje ten pogląd, wtedy i ja i mój rozmówca wierzymy, ze nasze poglądy są prawdziwe

• Prawdziwe są te idee (James), które potrafimy przyswoić , uzasadnić, potwierdzić, zweryfikować - te, których nie potrafimy są fałszywe

• Pragmatyczna koncepcja prawdy wobec zarzutu dowolności: prawda nie zależy od tego , JAK JEST, tylko od tego, KTO I DLACZEGO się na nią zgadza

• Zgoda lub niezgoda nie bierze się z mitycznej odpowiedniości między naszymi sądami a rzeczywistością, tylko z odpowiedniości miedzy tym, co ktoś głosi, i naszym doświadczeniem → łatwiej zgodzić się ludziom, którzy maja podobne doświadczenia → jeśli ludzie nie potrafią uzgodnić swoich doświadczeń, to nie ustala prawdziwości swoich sadów (nie znaczy to jednak, że jest to niemożliwe)

• Prawda jest pożądana i konieczna - a szukać jej należy nie w rzeczywistości, lecz w NASZYM DO NIEJ STOSUNKU

→ prawdziwe jest to, co przechodzi sprawdzian doświadczenia, a wiec potrafimy to uzasadnić, potwierdzić, zweryfikować.

• Nie ma idei ani sądów, które są prawdziwe same z siebie - PRAWDA PRZYDARZA SIĘ IDEI - weryfikowanie każdej idei, która cos dla nas znaczy, odbywa się w toku doświadczenia, jakie dzielimy czy chcemy podzielić z innymi - NIE MA TU MIEJSCA NA DOWOLNOŚĆ

WSPÓLNOTA INTERPRETACYJNA - rozumowanie Stanleya Fisha

Wspólnota interpretacyjna - kategoria wprowadzona do badan literackich przez Stanley Fisha na oznaczenie zbioru podzielanych doświadczeń na temat literatury i interpretacji. Wspólnota interpretacyjna z jednej strony umożliwia nam interpretacje literatury (bo zakłada, że literatura da się w ogóle interpretować), z drugiej zaś, ogranicza jej dowolność (bo zakłada, że nie wszystko z tekstami literackimi wolno robić). Znaczenie tekstu nie jest dane, lecz tworzone w procesie interpretacji, bez której tekst literacki nie mógłby stać się w ogóle przedmiotem obdarzonym sensem. Choć żaden tekst nie posiada znaczenia sam w sobie, to jednak nie istnieje także absolutna dowolność interpretacji, albowiem każda interpretacja musi postępować wedle ogólnie przyjętych procedur.

• JESTEŚMY JUŻ ZAWSZE INTERPRETACYJNIE UZYTUOWANI - zanim jeszcze podejmiemy się interpretacji, musimy wiedzieć, z istnieją takie utwory literackie, które mogą być interpretowane - odczytywane na różne sposoby (gdyby istniał jeden sposób odczytywania utworu literackiego, nikt nie próbowałby czytać na nowo)

↓

Interpretacja jest możliwa tylko dzięki osobliwemu językowi utworów literackich

↓

Nowe odczytania są możliwe i wysoko cenione

↑

Wszystkie te założenia musimy przyjąć, żeby zajmować się interpretacja tekstów literackich

• Literaturoznawcy posługują się językiem, który w dużej mierze powstrzymuje dowolność ich postępowania

• Dlaczego literaturoznawca nie może sobie pozwolić na absolutna dowolność: język, którego używa, jest językiem nieprywatnym, używanym także przez innych literaturoznawców → pojęcie absolutnej dowolności jest całkowicie fałszywe - nigdy nie znajdujemy się w pozycji niczym niezdeterminowanej - przeciwnie, nasze postępowanie jest nieustannie określane przez INSTYTUCJĘ, która temperuje anarchistyczne zapędy

INSTYTUCJA

• Forma/y społecznie zorganizowanego działania

• zbiory ponadjednostkowych konwencji, które musimy przyjąć by nasze potrzeby i wartości były dla nas i innych ZROZUMIAŁE

• Miejsce, z którego mówimy i jesteśmy słyszani przez innych

• Miejsce, w którym dochodzi do organizacji naszego DOŚWIADCZENIA

• Zanim jeszcze staniemy się członkami jakiejś instytucji, już do niej należymy w sensie largo - nie moglibyśmy niczego doświadczyć, gdyby nie istniejące już ramy percepcji

INTENCJONALIZM

• Fish nie rozumie intencji psychologicznie (co autor chciał powiedzieć?) ani semantycznie (jaki sens chciał autor zawrzeć w tekście?) lecz dyskursywnie

• Intencja nie jest prywatną własnością - jednostkową zachcianką - semantycznym kaprysem, lecz RAMĄ MODALNĄ KAŻDEGO KULTUROWEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA - FORMĄ MOŻLIWIE KONWENCJONALNEGO ZACHOWANIA

• NIE MOŻNA SKONSTRUOWAĆ ŻADNEGO SENSU BEZ PRZYPISANIA MU JAKIEJS INTENCJI

• Intencja jest tym, co sprawia, że dana wypowiedź w ogóle MOŻE BYĆ ZROZUMIANA

KOLEJNY ZARZUT - SPÓR MIĘDZY ESENCJALISTAM I I KONTEKSTUALISTAMI

• Zarzut - jeżeli jesteśmy zawsze usytuowani interpretacyjnie - to prawdziwe Ja zostaje wyparte lub przynajmniej zaciemnione przez konwencje, fikcje i konstrukcje - zgodziwszy się na instytucjonalną naturę Ja, jednocześnie musimy zakwestionować prawdziwą naturę tego Ja - a więc jego całkowite niezdeterminowanie kontekstem historycznym

І. Esencjaliści

• Istnieje niezmienna natura człowieka - niepoddana jakimkolwiek wpływom historycznym

• Istnieje niezależna od ludzkiego mniemania prawda - jej odsłanianiem trudzi się ludzki umysł

• Założona prawdziwa istota rzeczy kłoci się z się z jej tymczasową i historycznie zmienna postacią

• Istnieje wiele mniemań na temat, jak się raczy mają, ale mogą się one mieć tylko w jeden, właściwy im sposób → poza złudnymi obrazami rzeczy, które można opisywać na rozmaite sposoby, kryją się prawdziwe esencje - niezależne od opisującego je języka - powinny same z siebie, In propria persona (Husserl) pojawiać się umysłowi

• Istota rzeczy różni się od jej opisu - wynika z tego, że język opisu nie należy ani do prawdziwego Ja, ani do rzeczywistości - lecz jest jedynie NIEFORTUNNYM DODATKIEM DO JA I DO ŚWIATA (WYKRZYWIAJĄCYM PERSPEKTYWĘ, Z KTÓREJ POWINNY BYĆ OGLĄDANE ICH PRAWDZIWE KSZTAŁTY)

→ Rorty'ego rozprawa z esencjalizmem:

• Nie ma niczego (powołuje się na Hegla) wcześniejszego od historycznie zdeterminowanego Ja

• Nie ma (również za Heglem) świata, który byłby czymś różnym od opisującego go języka - z tej przyczyny, że nie ma pozajęzykowego punktu, który umożliwiałby udowodnienie takiej tezy

• Opis esencjalny to tylko jeden z opisów rzeczywistości - polega jedynie na przekonaniu i wierze, która przybiera językową postać - nie zaś na tym, jak jest naprawdę

• Opisy świata są tylko naszymi wytworami - tylko ich dotyczy kryterium prawdy i fałszu

• Rorty występuje przeciwko znanej klasycznej tezie hermeneutycznej: człowiek, chcąc poznać samego siebie, stara się odczytać zagadkowe pismo świata

↓

Zdaniem Rorty'ego: świat nie mówi, tylko my to robimy

↓

Człowiek rozstrzyga kwestie prawdziwości rzeczywistości - tym samym podejmuje odpowiedzialność za to, co o świecie mówi

→ UWAGA: świat mówił do człowieka tylko dlatego, że człowiek wierzył w świat jako dzieło niezależnego odeń twórcy -Boga

↓

Sekularyzacja i odczarowania świata nowoczesnego sprawiły, że świat - przynajmniej od romantyków - zaczął być postrzegany jako coś, co trzeba na własna rękę wynaleźć dzięki wyobraźni i językowi → religia zastąpiona przez romantyków sztuką, która przejęła na siebie role zaczarowywania świata - jego fikcjonalizacji

↓

Fikcję konstruowano w języku, więc język został obarczony MOCĄ STWARZANIA RZECZYWISTOŚCI - w ten sposób literatura zastąpiła naukę i filozofię, bo tylko ona najlepiej zdaje sobie sprawę z przygodności języka i jaźni

Ironia - według Richarda Rorty'ego postawa antymetafizyczna, świadoma tymczasowości każdego opisu rzeczywistości i braku słownika finalnego, w którym można dokonać wyczerpującego opisu świata. Ironista, w przeciwieństwie do metafizyka, który wierzy w istnienie prawdziwej natury zarówno świata, jak człowieka, utrzymuje, że człowiek jest jedynie pozbawioną ośrodka siecią przekonań i pragnień.

Paradygmat - w teorii nauki Thomasa Kuhna zbiór milcząco przyjmowanych założeń i przekonań umożliwiających badania naukowe. Według Kuhna to nie fakty dyktują nam sposoby poznawania, lecz odwrotnie: fakty wyznaczane są przez przyjmowane przez naukowców procedury. Gdy obserwacje poczynione w obrębie konkurujących ze sobą paradygmatów wchodzą ze sobą w konflikt, nie można rozstrzygnąć tego sporu przez odwołanie się do faktów, gdyż to właśnie status tego, co uznajemy za fakt, podlega zakwestionowaniu. Zwycięży wówczas ta teoria. Której zwolennicy potrafią przekonać o skuteczności (nie: adekwatności)własnego języka. Wtedy następuje zmiana paradygmatu, wymuszona nie przez ściślejszą obserwacje faktów, lecz przez uznanie efektywniejszego języka ich opisu.

• Prawd Anie jest do odkrycia ani po stronie świata ani po stronie jaźni - tylko po stronie języka, który łączy świat i jaźń w jedno continuum

• Świat i Ja zależą od języka - są tylko tym, co możemy o nich powiedzieć

• Historia naszej kultury to historia zmieniających się i konkurujących ze sobą języków opisu świata - zmieniają się, ponieważ jeden rodzaj języka nie jest w stanie opisać świata i należy zastąpić go nowym → BARDZIEJ PRZEKONUJĄCYM

• PRZEKONYWANIE W OPINII ESENCJALISTÓW JEST JEDYNIE RETORYCZNYM TRIKIEM , KTÓRY ZACIEMNIA PRAWDĘ , W ZAMIAN PODSUWAJĄC JEJ STRONNICZĄ KARYKATURĘ → DLATEGO TYLKO FILOZOFIA JAKO NAUIKA ŚCISŁA (WG HUSSERLA) POZWOLI PRZEDRZEĆ SIĘ PRZEZ POZORY I DOTRZEĆ DO ISTOTY RZECZY

OPOZYCJA FIOZOFIA ↔ RFETORYKA

• Obecna w kulturze zachodniej od sporu Platona z sofistami, dobrze opisuje spór esencjalistów z kontekstualistani

Retoryka - w starożytności: teoria wymowy. Wedle pragmatystów, retoryka to postawa filozoficzna, zakładająca, ze prawda i sens nie są do odnalezienia, lecz do stworzenia, wyprodukowania przez dyskurs. Homo rhetoricus to człowiek świadomy własnych ograniczeń poznawczych i skłonny negocjacji znaczenia w przestrzeni publicznej.

Filozofowie (teoretycy)

Retorycy

Język (metodologia) jest narzędziem, którego Ja (Jaźń, podmiot) używa do adekwatnego opisu świata Zadanie filozofa - maksymalne udoskonalenie narzędzia Ja istnieje niezależnie od języka Ja istnieje niezależnie od świata, którego znaki trzeba właściwie odczytać za pomocą odp metodologii Istnieją (esencjalisci) metodologie rzetelniejsze i mniej rzetelne w opisie świata - pierwsze docierają do prawdy, funkcjonują nienagannie i produkują adekwatne opisy; drugie ją komplikują, nadmiernie subiektywizują i odciągają od samych faktów

Stanowisko antyfundamentalistycne (wg Fisha) Przedmiot opisu nie daje się odróżnić od sposobu opisu - bo język, w którym on powstaje, określa wszelkie ramy poznania Słowniki danych dyscyplin nie są zewnętrzne wobec swoich przedmiotów - tworzą je Podmiot - zawsze i od razu przypisany do pewnych standardów, które go stworzą i umożliwią racjonalne działanie

KONSEKWENCJE DLA TEORII

• Stosunek PRAGMATYZMU do teorii jest dość prosty

• 1982 - Against Theory (w Critical Inquiry) Stevena Knappa i Waltera Benn Michaela - dowodzą, że argumenty teoretyczne w interpretacji literatury nie mają żadnych konsekwencji; teoria powinna złożyć broń

• Stanowisko Stanley Fisha: teoria przedsięwzięciem beznadziejnym; aby ja sformułować, trzeba wyjść poza obszar lokalnych przekonań i podać je nieuprzedzonemu sądowi → TO JEST NIEWYKONALNE

↓

Jesteśmy tak spojeni ze światem, że zdystansowanie się od niego - elementarny warunek teorii - nie jest możliwe → dlatego teoria nie może mieć żadnych konsekwencji dla praktyki

• Uniwersalna teoria nie istnieje - zawsze jest tylko generalizacją poczynioną na podstawie cząstkowej, skontekstualizowanej praktyki → nie neutralizuje prywatnych interesów, jedynie podnosi lokalne roszczenia do rangi ogólnego wymogu

• Wszyscy pragmatyści uwalniają się od teorii - pragną zanurzyć nas w żywiole przygodnego życia

• James, Rorty, Fish: podmiot i prawda są EFEKTEM ,a nie PRZYCZYNĄ doświadczenia, którego nie można oddzielić od kulturowego kontekstu, sfery społecznych negocjacji nadających mu jakąkolwiek prawomocność

• kluczowa kategoria: doświadczenie przeciwstawione teorii rozumianej epistemologicznie (aprioryczna wiedza na temat świata) jaki i idiosynkratycznemu szaleństwu (nie jest w stanie uzasadnić własnych racji)

• James - nasze życie toczy się bez pewności i gwarancji - nikt i nic z góry nie uzasadnia naszego postępowania - nieustannie musimy upewniać się o trafności naszego postępowania → nieskończony proces testowania prawdziwości naszych sadów na temat świata (i literatury) - w perspektywie pragmatystycznej to interpretacja

idiosynkrazja 1. «wstręt lub niechęć do kogoś» 2. «wrodzona nadwrażliwość organizmu na pewne substancje białkowe lub chemiczne» • idiosynkratyczny

Holizm (od gr. holos - całość) to pogląd (przeciwstawny redukcjonizmowi), według którego wszelkie zjawiska tworzą układy całościowe, podlegające swoistym prawidłowościom, których nie można wywnioskować na podstawie wiedzy o prawidłowościach rządzących ich składnikami. Całości nie da się sprowadzić do sumy jej składników Pojęcie wprowadził Jan Smuts, południowoafrykański polityk, we wczesnych latach 20. XX wieku Ujęcia: 1. filozofia: teoria rozwoju wg której istotną cechą świata jest jego "całościowy" charakter (Smuts), 2. metodologia nauk społecznych - zjawiska społeczne stanowią układy podlegające zasadom nie dającym się wywnioskować z prawidłowości rządzących ich składnikami







12

---