CCF20090422001

8 Barbara Murawska

szkole lub w jednym oddziale klasowym uczniów o zbliżonych cechach, co ma służyć lepszemu dostosowaniu oferty edukacyjnej do ich możliwości. Funkcja ukryta procedur segregacyjnych polega na konserwatywnej reprodukcji struktur społecznych. Przeciwnicy stosowania procedur segregacyjnych podkreślają ich bezskuteczność w sferze funkcji jawnej, upatrują natomiast w nich mechanizm nasilenia nierówności edukacyjnych.

Problem nierówności społecznych w edukacji - czyli w skrócie nierówności edukacyjnych - wymaga szerszego omówienia w kontekście równości szans edukacyjnych oraz oczekiwania równości efektów nauczania.

iPostulat równości szans edukacyjnych oznacza, że oczekujemy, iż wszyscy uczniowie będą się kształcić w szkołach tej samej jakości. W wymiarze społecznym szczególnego znaczenia nabierają różnice jakości edukacji powiązane z istotnymi społecznie charakterystykami ucznia, np. miejscem zamieszkania, statusem społecznym itp.

Od wymogu równości szans edukacyjnych należy odróżnić oczekiwanie równości wyników kształcenia. W wymiarze indywidualnym postulat równości wyników wydaje się nierealistyczny. Choć w pedagogice powstały koncepcje realizacji tej idei {kształcenie do mistrzostwa autorstwa B. Blooma), to wydaje się ona na tyle niezgodna ze społecznym sensem edukacji (funkcja selekcyjna i alokacyjna oświaty), że nie może być traktowana zbyt poważnie. Inaczej jest natomiast z postulatem równości wyników kształcenia w wymiarze społecznym. Można rozpatrywać wielkość różnic w wynikach kształcenia między różnymi grupami uczniów - analogicznymi jak w wypadku równości szans - i zastanawiać się nad działaniami zmniejszającymi te różnice. Oczywiście, warto rozważać tylko te działania, które dają szanse na równanie w górę.

W kontekście problemów równości edukacyjnych nie bez znaczenia jest pojęcie polityki rynkowej w edukacji. Na politykę rynkową składają się trzy powiązane ze sobą działania: przyznanie prawa rodzicom do swobodnego wyboru szkoły dla swojego dziecka (całkowita lub częściowa rezygnacja z rejonizacji), dystrybucja środków proporcjonalnie do liczby uczniów w szkole („pieniądze podążają za uczniem”) oraz publikowanie różnego typu rankingów szkół prezen-bijących wyniki w egzaminach zewnętrznych. W polskim systemie oświaty odnajdujemy elementy tej polityki. Zwolennicy polityki rynkowej twierdzą, że uruchomienie rywalizacji przyczyni się do podniesienia jakości kształcenia. Podkreślają również, że jest ona spełnieniem podstawowego prawa rodziców do wyboru szkoły dla swego dziecka. Krytycy wskazują, że podniesienie jakości jest celem iluzorycznym, a jedyny realny efekt to pogłębienie nierówności zarówno szans, jak i wyników edukacji (por. Bali 1993, Gewirtzi in. 1995, Górard 1997).

¹ Przyjrzyjmy się bliżej zagadnieniu równości szans edukacyjnych. Najbardziej oczywiste aspekty równości szans to: jednolitość organizacyjna szkół, identyczność warunków materialnych: budynki, wyposażenie, dostęp do szkoły, ekwiwalentność programów kształcenia oraz kwalifikacji nauczycieli. Badania naukowe dowodzą, że oprócz tych oczywistych wyznaczników jakości szkoły należy również uwzględniać czynnik składu społecznego szkoły i oddziału klasowego. Okazuje się bowiem, że szanse na szkolny sukces zależą nie tylko od kapitału kulturowego jednostki, ale również od składu społecznego oddziału klasowego. Jest to czynnik szczególnie ważny dla dzieci wywodzących się z rodzin o niższym kapitale kulturowym. Dla nich nauka w klasie wspólnie z rówieśnikami o wyższym potencjale kulturowym jest sprawą bardzo ważną. Oznacza to, że równość szans edukacyjnych wymaga, by nauka odbywała się w klasach o porównywalnych składach społecznych uczniów. System szkolny dążący do wyrównywania szans edukacyjnych powinien w związku z tym wyrzec się aktywnego przyczyniania się do zwiększania zróżnicowania składu społecznego szkół i oddziałów klasowych, czyli powinien być nie-segregacyjny.

'W prezentowanym badaniu procesów segregacji i poziomu nierówności społecznych na progu szkoły podstawowej sprawą zasadniczą jest odpowiedź na pytania:

1. Jaki jest poziom segregacji społecznych na progu szkoły podstawowej w polskim systemie oświaty? Jaki są procedury rekrutacji i podziału uczniów na oddziały?

Odpowiedź na to pytanie pozwoli na ocenę dynamiki segregacji w perspektywie początek edukacji - koniec jednolitego etapu kształcenia (gimnazjum).