CCF20090422002

10 Barbara Murawska

2.    Jak dobierani są nauczyciele do poszczególnych oddziałów klasowych? Czy strategie doboru pozwalają prognozować zmniejszanie (wypełnianie funkcji kompensacyjnej), czy pogłębianie się nierówności edukacyjnych w pierwszym cyklu kształcenia?

Jednym z podstawowych czynników odpowiedzialnych za jakość kształcenia są kwalifikacje nauczyciela. Bardzo ważne jest więc zbadanie związku procedur segregacyjnych z decyzjami o przydziale nauczyciela.

3.    Jaki jest poziom zróżnicowania umiejętności typu szkolnego (pisanie, czytanie, umiejętności matematyczne) na progu szkoły? Jaki udział w tym zróżnicowaniu mają cechy statusu rodziny pochodzenia ucznia?

Odpowiedź na to pytanie, w połączeniu z poznaniem procedur rekrutacji i podziału uczniów na oddziały, pozwoli ocenić wpływ segregacji na poziom nierówności edukacyjnych rozumianych jako korelacja statusu społecznego ucznia z jego szkolnymi osiągnięciami.

Wyniki badań, które zostaną zreferowane w niniejszym raporcie, nabierają znaczenia w korespondencji z innymi studiami nad procesami segregacji w polskiej oświacie. W tekście będę odwoływała się do badań przeprowadzonych na próbce szkół podstawowych w Warszawie (Murawska 2003) oraz badań procesów segregacji w gimnazjach (Dolata 2002).

Diagnoza procesów segregacji szkolnych w szkołach warszawskich została przeprowadzona na losowej próbce trzydziestu ośmiu podstawowych szkół publicznych. Celem tych badań było poznanie sposobu rekrutacji uczniów do klas pierwszych oraz poznanie procedur dzielenia uczniów na oddziały szkolne. Analizowano informacje uzyskane od nauczycieli, dyrektorów szkół oraz rodziców na podstawie ankiet i wywiadów'. Okazało się, że. szkoły warszawskie znacząco różnią się między sobą pod względem wykształcenia, rodziców uczniów. Szkoła jako zmienna niezależna wyjaśnia 7% zmienności wskaźnika SES (wskaźnik statusu ekonomiczno-społecznego - SES - jest utworzony na podstawie informacji o wykształceniu rodziców uczniów). Do szkoły o najbardziej korzystnym składzie społecznym uczęszcza 55% dzieci rodziców z wyższym wykształceniem i 10% dzieci rodziców z wykształceniem podstawowym i zawodowym. W szkole o najmniej korzystnym składzie społecznym analogiczne liczby wyglądają następująco: 13% i-35%. Można przypuszczać, że szkoły te różnią się między sobą warunkami pracy nauczycieli oraz zapewne mają różne efekty nauczania. To zróżnicowanie składu społecznego może być efektem usytuowania szkoły, ale także procesów rekrutacji dzieci. Z danych wynika, że w Warszawie 25% pierwszoklasistów uczęszcza do szkoły poza rejonem. Procent dzieci rejonowych i spoza rejonu jest w poszczególnych szkołach dosyć zróżnicowany. W badanych szkołach jest od 4% do 47% dzieci spoza rejonu. Istnieje związek między wyborem szkoły poza rejonem a wykształceniem rodziców. Rodzice z wyższym wykształceniem są w większym stopniu s&onni do poszukiwania dobrej szkoły dla swoich dzieci.

Istotną rolę w pracy szkoły odgrywa podział uczniów na oddziały klasowe. Omawiane badania pokazują że są takie szkoły, w których skład społeczny oddziałów klasowych jest zbliżony, ale w ok. 20% szkół zróżnicowanie tego składu między oddziałami jest znaczne. Ogólnie w całej próbce podział na oddziały klasowe wyjaśnia 15% zmienności wskaźnika SES. Oznacza to, że szkoły do 7% zróżnicowania poprzez procedury segregacji wewnątrzszkolnej „dokładają” 8 punktów procentowych. Procedury te są różne i zależą od ideologii szkoły. Istnieją placówki, które prowadzą działania antysegregacyjne i tam różnice w składzie społecznym oddziałów klasowych właściwie nie istnieją. Ta intencjonalna działalność wiąże się z jednej strony / rozpoznawaniem cech dzieci i takim komponowaniem oddziałów, by uczniowie ze złymi rokowaniami nie trafili do jednej klasy, a /, drugiej strony stosuje się kontrolowany przydział nauczycieli do klas szkolnych. Najlepiej mówi o tym dyrektor jednej z badanych szkół: Czasami, gdy znam historię dziecka, np. z rozmów z rodzicami, to staram się umieścić dziecko u takiego nauczyciela, gdzie będzie taka zgodność psychiczna. Między wychowankiem a wychowawcą.

Procedury podziału uczniów na oddziały stosowane w innych szkołach prowadzą do wysokiego zróżnicowania składu społecznego klas. Ni) t<> najczęściej takie działania, gdzie to zróżnicowanie jest efektem wtórnym. Dyrektor jednej ze szkół tak charakteryzuje kryteria podziału: Mamy dwie zasady. Pierwsza, to żeby była równa ilość dziewcząt