CCF20090422006

18    Barbara Murawska

Wskaźnik SES ma wartość minimalną 2, maksymalną 8, średnią 5,25, odchylenie standardowe 1,43, skośność 0,08. Ponieważ dla wielu analiz konieczny będzie wskaźnik przybierający mniej wartości, na podstawie pełnego 7-punktowego wskaźnika SES utworzono wskaźnik 4-punktowy:

1.    bardzo niski, 2-3 pkt (9% w całej próbce);

2.    niski, 4-5 pkt (47% w całej próbce);

3.    średni, 6 pkt (27% w całej próbce);

4.    wysoki, 7-8 pkt (17% w całej próbce).

Z punktu widzenia problemu segregacji społecznych w oświacie dla reprezentatywności próbki sprawą podstawową jest adekwatne odzwierciedlenie w próbce zmienności wskaźnika SES. Dane GUS nie pozwalają na taką analizę, punktem odniesienia musiały stać się rozkłady w innych badaniach. W przywoływanych już badaniach Dolaty (2002) rozkład wskaźników wykształcenia rodziców uczniów klas drugich gimnazjów miejskich jest prawie identyczny (z dokładnością do ±3%) z rozkładem referowanych badań w próbce miejskiej. W wypadku szkół wiejskich zanotowano większe rozbieżności, co z punktu widzenia doboru szkół wiejskich w tym badaniu jest oczywiste. Skupienie uwagi na dużych szkołach wiejskich w zrozumiały sposób zaowocowało przesunięciem rozkładu w stronę wyższych poziomów wykształcenia.

Metoda obliczania wskaźników segregacji ze względu na SES. W analizach będą wykorzystywane trzy wskaźniki segregacji ze względu na SES rodziny ucznia. Pierwszy dotyczy segregacji międzyszkolnych. Wskaźnik segregacji międzyszkolnych informuje, jak bardzo zróżnicowane są składy społeczne szkół. Gdy wszystkie szkoły są wewnętrznie jednorodne ze względu na SES, wskaźnik segregacji międzyszkolnych przybiera wartość 100%. Gdy nie ma żadnych różnic między szkołami w składzie społecznym, wskaźnik przybiera wartość 0%. Metodą szacowania wskaźnika segregacji międzyszkolnych jest analiza wariancji (ANOVA), gdzie czynnikiem jest podział uczniów na szkoły, zmienną zależną zaś wskaźnik SES rodziny ucznia. Wskaźnik segregacji obliczany jest na podstawie wartości eta². Gdy na przykład eta² przybiera wartość 0,36, oznacza to, że podział uczniów na szkoły wyjaśnia 36% zmienności wskaźnika SES. Przypomnijmy, że siła segregacji międzyszkolnych jest wynikiem działania czynników demograficznych i procedur rekrutacji uczniów do szkół.

Drugi wskaźnik dotyczy segregacji międzyoddziałowych. Wskaźnik segregacji międzyoddziałowych informuje, jak bardzo zróżnicowane są składy społeczne poszczególnych oddziałów klasowych. Gdy wszystkie oddziały w całej populacji są wewnętrznie jednorodne ze względu na SES, wskaźnik segregacji przybiera wartość 100%. Gdy nie ma żadnych różnic między oddziałami w składzie społecznym, wskaźnik przybiera wartość 0%. Metodą szacowania wskaźnika segregacji międzyoddziałowych jest analiza wariancji (ANOVA), gdzie czynnikiem jest podział uczniów na klasy, zmienną zależną zaś wskaźnik SES rodziny ucznia. Wskaźnik segregacji obliczany jest na podstawie wartości eta². Gdy na przykład eta² przybiera wartość 0,47, oznacza to, że podział uczniów na oddziały klasowe wyjaśnia 47% zmienności wskaźnika SES. Przypomnijmy, że siła segregacji międzyoddziałowych jest wynikiem działania czynników demograficznych, procedur rekrutacji uczniów do szkół oraz procedur podziału uczniów na oddziały.

Trzeci wskaźnik odnosi się do segregacji wewnątrzszkolnych. Informuje on, jak bardzo oddziały w obrębie szkoły są zróżnicowane ze względu na SES. Nasilenie segregacji wewnątrzszkolnej zależy tylko od procedur podziału uczniów na oddziały w obrębie szkoły. Wskaźnik segregacji wewnątrzszkolnych można obliczać na dwa sposoby. Na poziomie globalnym przeciętny efekt segregacji wewnątrzszkolnej można obliczyć odejmując od wskaźnika segregacji międzyodziało-wej wartość wskaźnika segregacji międzyszkolnej. W ten sposób szacujemy, za jaką część całości efektu segregacji miedzyodziałowej odpowiadają szkolne procedury podziału uczniów na klasy. Na poziomie danej szkoły wskaźnik segregacji miedzyoddziałowej można obliczyć wykorzystując ANOVA. Czynnikiem jest podział uczniów w obrębie danej szkoły na klasy, zmienną zależną jest natomiast wskaźnik SES rodziców uczniów. Jeżeli wskaźnik eta² dla danej szkoły wynosi na przykład 0,16, oznacza to, że skład społeczny klas w tej szkole jest zróżnicowany, ale różnice te nie są duże, podział na klasy wyjaśnia bowiem 16% zmienności wskaźnika SES.