Pawluczuk Socjologia2

łcczności czasów feudalnych do miejskiego społeczeństwa epoki nowoczesnej: xiatus i contract Maine’a, Gememschaft i Gesellschaft Tónniesa, Webera status i class... społeczeństwa militarne i industrialne Spencera..., primary i secondary group Cooleya, solidarność mechaniczna i organiczna Durkheinia. folk i urban Red-fielda" ^{1 2}.

Tak więc owo ..przejście od wiejskiej społeczności czasów feudalnych do miejskiego społeczeństwa epoki nowoczesnej" w świadomości socjologów przedstawia się jako szczególnie doniosłe w dziejach ludzkości, jako próg dzielący ukształtowane w rozwoju dziejowym continuum form ludzkiego współżycia na dwa różniące się istotnymi cechami typy.

Nas w niniejszym rozdziale interesować będzie przekraczanie tego ..progu", rozkład tej całości, którą można by nazwać ludową, pierwotną, sakralną³. Autor sądzi, że ten, o kapitalnym w rozwoju człowieka znaczeniu, fascynujący dla badacza, proces przejścia od zamkniętej, izolowanej, stabilnej społeczności do dynamicznego. otwartego społeczeństwa epoki industrialnej można śledzić na przykładzie przemian, jakim ulegała wieś polska na przestrzeni ostatniego półwiecza w pewnych najbardziej zapadłych, o najmniejszej dynamice rozwojowej, zakątkach kraju. Zainteresowania autora koncentrują się przy tym na wschodniopodlaskich. „ruskich” społecznościach wiejskich. Dla tego właśnie typu społeczności, znajdującej się przed progiem industrializacji i utowarowienia. za najodpowiedniejsze uważam określenie „tradycyjna społeczność terytorialna”. Określeniem „tradycyjna” przeciwstawiamy tę społeczność wsi nowoczesnej, mocno związanej z rynkiem, połączonej szeregiem więzi z miastem i ogólnonarodową kulturą.

Spróbujemy zatem uchwycić najbardziej istotne z interesującego nas punktu widzenia cechy tradycyjnej społeczności terytorialnej — cechy w dużej mierze wspólne dla społeczności plemiennej, jak i przedindu-strialnej izolowanej społeczności wiejskiej. W zestawieniu poniższym nie pretenduję do tworzenia uniwersalnego modelu tradycyjnej społeczności terytorialnej — interesują mnie tu te cechy społeczności, które są istotne ze względu na tok dalszych rozważań.

TYP WIĘZI SPOŁECZNEJ

Tradycyjną społeczność terytorialną charakteryzuje specyficzny typ więzi społecznej. Zasadniczym jej komponentem jest bezpośrednia, codzienna, trwała styczność psychiczna typu face to jace. [kontakt psychiczny poszczególnych jednostek ludzkich w tradycyjnej społeczności terytorialnej różni się tym od kontaktów w społeczeństwo zurbanizowanym, iż dotyczy on całej osobowości a nie tylko jej „fragmentów’^ Obserwacji, zainteresowaniu, ocenie i kontroli podlegają wszystkie czyny jednostki, wszystkie jej cechy; wszystkie jej

15

1

• H. Becker i H. E. Barn es: Rozwój my iii tpołecznaj od wiedzy ludowej do tocjoloyU. Wstęp i. Szackiego. Wantiwi 1964. s. 35; rob równiej. J. Szacki: Durkhełm. Warszawo 1954. s. 43 i nast.

2

   W polskiej literaturze socjologicznej ostatnich lat ukazało się sporo pozycji dotyczących przemian w społeczności wiejskiej, a więc I zmiany jej charakteru z tradycyjnej społeczności lokalnej na wieś współ czcsną. zurbanizowaną. Z Interesującego nas punktu widzenia nn szczególną uwagę zasługują prace: J. Turowskiego Prremtanj/ tradycyjnej wiejskiej społeczności lokalnej w Polsce (..Rocznik Socjolog!². Wsi” t. IV. 1966). l>- Markowskiej Tradycyjna społeczność wioskowa te procesie zmian („Etnografia Polska" t. VIII. 1964), A. Kutrzaby-PoJ-narowej Tradycyjna tpolecmoić udajtka w proce²ie przemian współczesnych (Wrocław - Warszawa - Kraków- 1969), D. Uałaja Aktywność społeczno-pospodorcza chłopów (Warszawa 1961). F. W. Mleczki 7. badań nad aktywnością zawodową l społeczną chłopów (Wrocław - Warszawa - Kraków 1964). Obszerną analizę zmiany postaw ł wzorów osobowych w procesie przemian społeczności wiejskiej w Polsce zawierają prace J. Chalasifedclcgn: Młoda pokolenie chłopów ora² wyrfawanr od 1964 r. wielotomowe dzieło Młoda pokolenie wsi Polski Ludowej.