skanowanie 10 11 15 32 (11)

w podeszłym wieku, które mają być realizowane przez podmioty administracji. Zadania realizowane w grupie pomocy społecznej oraz wsparcia osób niepełnosprawnych w tym samym stopniu odnoszą się do wszystkich kategorii wieku bez szczególnych preferencji wobec seniorów'⁰.

Coraz częściej pomyślna realizacja zadań polityki społecznej wymaga od mieszkańców danego obszaru własnego zaangażowania i aktywności społecznej. Głównie na poziomie gmin i powiatów powstają i rozwijają się organizacje pozarządowe i wolontariat. Chociaż organizacje pozarządowe jako podmioty polityki społecznej, odgrywają jeszcze stosunkowo niedużą rolę, to ich potencjalne znaczenie trudno przecenić. Ich rola związana jest nie tylko z możliwościami wkraczania na te obszary życia społecznego, które są z różnych przyczyn trudno dostępne dla publicznych podmiotów, ale również ze znacznie niższymi kosztami generowanymi przez nie w porównaniu z wyspecjalizowanymi instytucjami zarządzanymi przez administrację publiczną. Każda z funkcji, jaką pełni sektor non profit'¹ (świadczenie usług, rzecznictwo potrzeb i praw obywatelskich, działania innowacyjne i obrona wartości demokratycznych), odgrywa także ważną rolę w realizacji polityki społecznej wobec osób starszych.

Organizacje pozarządowe powinny być traktowane nie tylko jako uzupełnienie polityki społecznej, ale również jako jej jakościowe wzbogacenie. Zamiast opartej na opiekuńczej funkcji państwa organizacji sytemu świadczeń racjono-wanych przez administrację publiczną powstaje oparty na zasadzie pomocniczości system samoorganizacji społeczeństwa^{1 2 3}. W polityce społecznej wobec ludzi starych istnieje również miejsce dla grup samopomocy'⁴, w których i oni sami mogą działać na rzecz rozwiązywania problemów własnego środowiska.

Zasady współpracy organizacji pozarządowych z administracją publiczną zostały określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie⁵.

Powinna odbywać się ona na zasadzie partnerstwa, pomocniczości, suwerenności stron, efektywności, uczciwej konkurencji oraz jawności.

Organizacje pozarządowe rozwijają się w różnych sferach życia społecznego, zwłaszcza tam, gdzie środki płynące z funduszy państwowych nie są w stanie zaspokoić potrzeb obywateli. Niezwiązane z rządem i nienastawione na zysk kierują się własnym przesłaniem społecznym, religijnym lub etycznym, popierając inicjatywy obywateli i ich udział w życiu publicznym. Trudno jest dokładnie określić liczbę działających w Polsce organizacji „trzeciego sektora”, w tym względzie gromadzone są dane przez bank danych o organizacjach pozarządowych KLON/JAWOR⁶ oraz portal organizacji pozarządowych⁷.

Mobilizacja społeczeństwa przez organizacje pozarządowe przebiega na wielu płaszczyznach, co w konsekwencji służy umacnianiu poczucia odpowiedzialności obywateli za pomyślność i stabilność państwa, a także uświadomieniu sobie własnej roli w tym procesie. Bez względu na to, w jakim stopniu możliwy jest wpływ organizacji pozarządowych na politykę państwa, są one elementem budującym świadomość społeczeństwa, uczą zaradności i mobilności.

Problemy ludzi starych są obecne w wielu obszarach, stąd też zakres działania NGOs" na tymi polu jest bardzo szeroki. Są to nie tylko świadczenia zdrowotne i zaspokajanie potrzeb podstawowych, ale też cała gama propozycji związanych z zagospodarowaniem czasu wolnego, w tym programy kulturalne i edukacyjne. Wśród organizacji „trzeciego sektora” w Polsce można wyróżnić też działające na rzecz seniorów i sklasyfikować je na podstawie dominującego obszaru działania:

1.    Organizacje zajmujące się problematyką zdrowotną osób starszych związaną z zespołami chorobowymi oraz niepełnosprawnością: Fundacja Ochrony Zdrowia Inwalidów, Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niesłyszą-cych „Człowiek-Człowiekowi”, Polski Związek Niewidomych, Polska Fundacja Alzheimerowska, Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera, Społeczne Towarzystwo Pomocy Geriatrii.

2.    Organizacje skupiające osoby starsze i działające na ich rzecz: Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, Fundacja „Emeryt”, Światowy Związek Żołnierzy AK, uniwersytety trzeciego wieku i kluby seniora (działające w obszarze potrzeb edukacyjnych i kulturalnych swoich członków, organizują również spędzanie wolnego czasu), organizacje kościelne (obszar potrzeb religijnych oraz działalność pomocowa) np. Akcja Katolicka.

3.    Organizacje pomagające ubogim seniorom: Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, „Caritas”.

1

W art. 7 ustawy o pomocy społecznej, w którym zapisano powody udzielania pomocy (m.in.: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność i in.) nie wymienia się podeszłego wieku czy starości, ponieważ same z siebie nie powodują one konieczności pomocy ze strony państwa. Ryzyka socjalne, które mogą dotyczyć ludzi starych w pierwszej kolejności, to niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba oraz ubóstwo, następnie przemoc w rodzinie, bezdomność, zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe.

2

'* E. Leś, Sektor non profit, [w:] Zagrożenia i szanse polityki społecznej w Polsce w okresie transformacji, (red.) M. Księżpolski. J. Supińska, Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993, s. 79; E. Leś, Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych, Elipsa, Warszawa 2000, s. 15—32.

3

   Zob. szerzej A. Niesporek, K_ Wódz, Grupy zmarginalizowane, przedsiębiorczość społeczna, praca socjalna — strategie rozwoju społeczności lokalnych, [w:] W stronę aktywnej polityki społecznej, (red.) T. Kaźtmerczak, M. Rymsza, ISP, Warszawa 2003, s. 112-140.

4

   Zob. szerzej M. Halicka, W. Pędich, Działania samopomocowe ludzi starszych, AM, Białystok 1997.

5

   (Jstawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, DzU z 2003 r.. nr 96. doz. 873.

6

   http://www.klon.org.pl

7

   http://bazy.ngo.pl

⁷' Skrót (od ang. Non-Governmental Organizations) używany często w nauce i praktyce polityki społecznej na określenie sektora organizacji pozarządowych.