skanowanie 10 11 15 32 (3)

208 Rozdział 10

Sytuacja mieszkaniowa gospodarstw domowych emerytów pod względem przestronności zamieszkiwania¹⁹, jak i pod względem liczby izb²⁰ przedstawia się dosyć korzystnie (relatywnie najlepiej). Należy jednak zaznaczyć, że gospodarstwa emerytów (i w znacznej części rencistów) zamieszkują w zasobach najstarszych, charakteryzujących się niższym standardem wyposażenia w podstawowe instalacje²¹, których stan techniczny często wymaga remontów, co stanowi szczególną uciążliwość dla osób w podeszłym wieku²". Chociaż w ostatnich latach nastąpiła nieznaczna poprawa wyposażenia mieszkań ludzi starych w instalacje techniczne, to wiele z nich z nich nadal odbiega od standardów pełnej funkcjonalności²³. Seniorzy są w większości bardzo przywiązani do swoich mieszkań i należy to w szerszym zakresie uwzględniać w polityce społecznej²⁴, gdyż w związku z dążeniem do możliwie najdłuższego samodzielnego zamieszkania, w przyszłości wiele osób starszych niezależnie od własnej ograniczonej mobilności i sprawności, zamieszkiwało będzie własne mieszkania, korzystając jednocześnie z różnych form pomocy i opieki świadczonych przez różne podmioty.

Większość ludzi starszych ma w swoim otoczeniu osoby, na które mogą liczyć w różnych sytuacjach życiowych. Najczęściej zaliczane są do tego grona dzieci oraz małżonkowie (dla mężczyzn są to najczęściej żony, a dla kobiet - dzieci -przeważnie córki)²⁵, w dalszej kolejności sąsiedzi i przyjaciele, a następnie instytucje pomocy społecznej²⁶. Uzmysławia to, że rola pomocy instytucjonalnej

¹⁹    Przykładowo w 2000 r. w gospodarstwach domowych emerytów na 1 izbę przypadło 0,63 osoby, a na 1 pokój 0,90 osoby, podczas gdy dla ogółu gospodarstw wskaźniki te kształtowały się odpowiednio 0,88 osób i 1,22 osób. Jeżeli porównać powierzchnię użytkową mieszkania z wielkością gospodarstwa domowego, to na 1 osobę w gospodarstwach emerytów przypadało 27,7 m² wobec 20,4 m² średnio w kraju (był to najwyższy wskaźnik wśród typów społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych), Warunki życia ludności w 2000 r., GUS, Warszawa 2001.

²⁰    Mieszkania trzyizbowe zajmowało około 40% rodzin emeryckich, nieco ponad 22% zamieszkiwało dwuizbowe lokale, a 1/4 składające się z czterech izb. Emeryci najczęściej mieszkali w lokalach, których powierzchnia wynosi 40-49 m² oraz 60—79 m², takiej wielkości mieszkania zajmuje ogólnie ponad 42% osób z tej grupy, ibidem.

²¹    Praktycznie wszystkie wskaźniki wyposażenia mieszkań gospodarstw domowych emerytów charakteryzują się niższym poziomem w stosunku do średniej dla ogółu gospodarstw, a standard zamieszkiwania na wsi jest zdecydowanie niższy niż w miastach, ibidem.

²²    Zob. szerzej E. Kucharska-Stasiak, Zasoby mieszkaniowe. Diagnoza stanu technicznego i perspektywy, Łódź 1999.

"^J P. Błędowski, Gospodarstwa domowe i sytuacja mieszkaniowa ludzi stałych, [w:] Polska starość, (red.) B. Synak, Wyd. UQ Gdańsk 2002, s. 125—128.

"⁴ Por. H. Zaniewska, Mieszkania jutra ludzi starszych - nadzieja czy zagrożenie, [w.] Nasze starzejące się społeczeństwo. Nadzieje i zagrożenia, (red.) J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Wyd. UŁ, Łódź 2004, s. 327-328.

²⁵    E. Frątczak, Population Aging in Poland - Selected Aspects, UNIA, Valetta, 1993, s. 89; M. Pączkowska, Samopomoc, pomoc i opieka społeczna, [w:] Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa, (red.) J. Halik, ISP, Warszawa 2002, s. 62.

²⁶    Niemal połowa ludzi starych zwróciłaby się do dzieci w sytuacji braku pieniędzy na wykupienie leku (48%) lub zakup ubrania (47%), do innych osób z rodziny - około jednej czwartej;

Polityka społeczna wobec ludzi starszych i niepełnosprawnych 209

nie jest duża. Lecz chociaż aktualnie korzysta z niej relatywnie niewielki odsetek seniorów, to jednak, jak można przypuszczać na podstawie analizy sytuacji demograficznej, w przyszłości popyt na usługi instytucjonalne będzie wzrastać. W związku z tym wśród zadań polityki społecznej na znaczeniu będą zyskiwać działania na rzecz rozbudowy szeroko rozumianego sektora pomocowego.

Z analizy badań dotyczących zdrowia ludzi starszych w Polsce wynika pewna wspólna tendencja do wzrostu pozytywnych ocen własnego stanu zdrowia²'. Generalnie przyjmuje się, że starość jest nacechowana wielochorobowością i przewlekłym charakterem chorób^2S oraz że wraz z wiekiem wzrasta częstość występowania chorób. Jednak w tym względzie nastąpiły w ostatnich latach pozytywne zmiany, przykładowo obniżyła się przeciętna liczba chorób przewlekłych u ludzi starszych. Kobiety częściej niż mężczyźni chorują przewlekle i generalnie również gorzej oceniają swój stan zdrowia²⁹. Sytuacja zmagania się ludzi starszych z chorobami ma przemożny wpływ na ich samoocenę i jest związana ze zmniejszającą się sprawnością niektórych narządów oraz poziomu samoobsługi³⁰, co z kolei rzutuje na ich samopoczucie.

w przypadku braku pieniędzy na opłacenie czynszu około 40% badanych liczyłoby na pomoc dzieci, zaś jedna trzecia - na pomoc gminy, por. M. Pączkowska, Samopomoc..., op.cit., s. 69; P. Czekanowski, Rola rodziny w tyciu osób starszych i osoby starsze w rodzinie, [w:] Polska starość, (red.) B. Synak, Wyd. UG, Gdańsk 2002 s. 168.

²⁷    Por. Sytuacja bytowa ludzi starszych w 1985 r., GUS, Warszawa 1985, Sytuacja bytowa ludzi starszych w 1989 r., GUS, Warszawa 1990, Seniorzy w polskim społeczeństwie, GUS, Warszawa 1999, s. 61; J. Halik, Samoocena stanu zdrowia ludzi starych, [w:] Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki..., op.cit., s. 104; B. Bień, Stan zdrowia i sprawność ludzi starszych, [w:] Polska starość, op.cit., s. 37; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r., GUS, Warszawa 2006, s. 79.

²⁸    Wieloaspektowa ocena stanu zdrowia ludzi starych przedstawiona została w: Stan zdrowia osób starszych w Polsce — aspekt medyczny i społeczno-demograficzny, (red.) J.T. Kowaleski, OW IMP, Łódź 1998.

²⁹    Starsi mężczyźni bardziej pozytywnie oceniają swoje zdrowie niż kobiety, również większy odsetek kobiet, niż mężczyzn postrzega swoje zdrowie krytycznie. Podczas gdy w młodszej grupie wiekowej (60-69) bardzo dobrze i dobrze ocenia stan swojego zdrowia prawie 23% mężczyzn, to wśród kobiet odsetek ten jest o 5 punktów proc. mniejszy (w starszej grupie wiekowej powyżej 70 lat, wspomniana różnica ocen jest równie wysoka); jednocześnie krytycznie ocenia swoje zdrowie nieco ponad 26% starszych mężczyzn (60-69 lat) i ponad 37% (w wieku 70 lat), natomiast wśród kobiet odpowiednio 31% i 45,5%, por. Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r..., op.cit., tabl. IV/4, s. 85-87.

^j0 W miarę upływu lat zmniejsza się sprawność podstawowych narządów: ruchu, wzroku i słuchu. Co dziesiąta osoba w wieku 60 i więcej lat me może przeczytać gazety, bo ma kłopoty z widzeniem z bliska, kłopoty ze słuchem ma ponad 4% ogółu dorosłych osób, ale aż co piąta powyżej 70 lat, ponadto co czwarta osoba w tym wieku nie przejdzie samodzielnie 500 m, a co szósta dokona tego tylko z laską czy kulą, zob. szerzej Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r...., op.cit., tabl. IY/22, s. 128-129.