skanowanie 10 11 15 32 (8)

218 Rozdział 10

tywne skutki tych zjawisk. Działania takie podejmowane są na szczeblach administracji rządowej i samorządowej przy wsparciu instytucji pozarządowych i społeczności lokalnych.

Polityka społeczna w skali samorządu wynika w największym stopniu z sytuacji lokalnej społeczności, jej warunków bytu i rozpoznanych potrzeb. Jak twierdzi A. Kurzynowski, w środowisku realizującym lokalną politykę społeczną „występuje bezpośrednie, naturalne połączenie potrzeb oraz środków, które są przeznaczone na ich zaspokojenie”¹. Podmiotami polityki społecznej w skali lokalnej, które odgrywają w niej zasadniczą rolę, są organy samorządu terytorialnego. Ich funkcje sprowadzają się do stanowienia prawa (jak choćby w przypadku rady powiatu czy rady gminy) i jego wykonywania (co należy do kompetencji prezydentów miast, burmistrzów, wójtów i starostów). Niektóre zadania są też wypełniane przez wyspecjalizowane instytucje (np. pomoc społeczną - Ośrodek Pomocy Społecznej — OPS, w powiatach Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie — PCPR).

Samorządy są istotnym organizatorem urządzeń społecznych, w których seniorzy mogą spędzać wolny czas, nawiązywać i utrzymywać kontakty społeczne, oczekiwać pomocy, a także jej udzielać. Do najbardziej istotnych zadań polityki społecznej wobec ludzi starszych należy utrzymywanie i sprzyjanie powstawaniu adekwatnej infrastruktury społecznej. Na znaczeniu zyskują bowiem coraz bardziej usługi społeczne i bytowe, a podmioty polityki społecznej muszą organizować pomoc środowiskową dla ludzi niesprawnych, dla których niezbędna jest np. pomoc w pielęgnacji², prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz utrzymywaniu kontaktów z otoczeniem.

Zakres działania samorządów jest określony konkretnymi aktami prawnymi. Na podstawie reformy samorządowej w Polsce, która weszła w życie z początkiem 1999 r. właściwym strukturom przypisano określone kompetencje³, w tym również te dotyczące polityki społecznej. Co prawda nie odnajdziemy w tym ustawodawstwie wyodrębnionych zadań określonych jako wszechstronna pomoc dla ludzi starszych, to jednak można zakwalifikować je do zadań związanych z pomocą społeczną, ochroną zdrowia, edukacją i kulturą oraz wspieraniem osób niepełnosprawnych.

Istotnym zadaniem podmiotów polityki społecznej na szczeblu samorządów wobec seniorów jest, jak zaznaczono wcześniej, m.in. koordynacja podejmowanych w skali gminy lub powiatu działań. Należy jednak dodać, że realizacją tych zadań w dużej mierze mogą zajmować tzw. podmioty niepubliczne polityki społecznej. W tym względzie jednostkom samorządów przypada stworzenie warunków do realizacji określonych zadań. Ich lista musi brać pod uwagę potrzeby, które mogą być zaspokajane przez podmioty polityki społecznej i przy współudziale najbliższego otoczenia ludzi starszych. Należy również uwzględnić tu zaangażowanie samych seniorów, czyli udział w różnego rodzaju inicjatywach pomocowych i organizacjach. Jednocześnie trudno sobie wyobrazić, aby w pomocy dla osób starszych w organizowaniu samodzielnego życia i prowadzeniu gospodarstwa domowego, nie brały udziału „miejscowe” służby społeczne⁴ (świadczące usługi, pomocne w zaspokajaniu podstawowych potrzeb, pielęgnacji, oświaty i poradnictwa) działające w przypadkach, w których zaspokajanie potrzeb nie jest możliwe ani przez rodzinę, ani otoczenie, ani za pośrednictwem rynku. Służby społeczne, które podlegają administracji publicznej, powinny realizować swoje zadania na tym polu we współpracy z organizacjami pozarządowymi i grupami niefonnalnymi podejmującymi inicjatywy w zakresie pomocy ludziom starym.

Jednym z najbardziej istotnych zadań gminy jest przeciwdziałanie biedzie. Rozwiązywaniem tej kwestii społecznej zajmują się obecnie placówki pomocy społecznej, działające na terenie gmin. Pomoc społeczna zajmuje się oczywiście udzielaniem świadczeń materialnych, ale realizuje również zadania przyczyniające się do zachowania samodzielności życiowej i ekonomicznej, a także do zapobiegania marginalizacji osób i rodzin korzystających z jej usług.

Po kolejnych kilkudziesięciu nowelizacjach ustawy o pomocy społecznej⁵, w 2004 r. uchwalono nową ustawę o pomocy społecznej⁶ (ups). Określono w niej zadania własne gminy o charakterze obowiązkowym z zakresu pomocy społecznej⁷ oraz zadania zlecone z zakresu administracji rządowej realizowane przez

1

³⁶ A. Kurzynowski, Polityka społeczna - warunki realizacji i skuteczności, [w:] Teoretyczne problemy nauki o polityce społecznej, (red.) J. Auleytner, J. Danecki PAN, WSP, Warszawa 1999, s. 109.

2

   Potrzeby pomocy w formie usług (w tym pielęgnacyjne), a także adekwatny ich poziom można identyfikować np. na podstawie tzw. narzędzia EASY-CARE, zob. szerzej B. Bień; B.Z. Wojszel, B. Polityńska, Kwestionariusz EASY-CARE: założenia i metodologia badań, „Gerontologia Polska” 1999, nr 2.

3

   Są one zawarte w ustawach: o samorządzie gminnym z 8 marca 1998 r. (tekst jednolity) DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1591 ze zm.; o samorządzie powiatowym z 5 czerwca 1998 r. (tekst jednolity) DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1592 ze zm.; o samorządzie województwa z 5 czerwca 1998 r., (tekst jednolity) DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1590 ze zm.

4

   Zob. szerzej na temat działalności służb społecznych, E. Kantowicz, Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej, Wyd. UWM, Olsztyn 2001.

5

   Ustawa z 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej, DzU z 1990, nr 87, poz. 506 z późn. zm. (tekst jednolity), DzU z 1998, nr 64, poz. 414.

6

   Ustawa o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r., DzU z 2004 r., nr 64, poz. 593.

7

   Na podstawie art. 17.1 ups należą do nich m.m.: opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, udzielanie schronienia, zapewnianie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym; przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych i celowych, praca socjalna; organizowanie i świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania; prowadzenie i zapewnianie miejsc w placówkach opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego lub mieszkaniach chronionych; kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu; utworzenie i utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków zatrudnienie i wynagrodzenia pracowników.