skanowanie 10 11 15 32 (14)

228 Rozdział 10

rać aktywność, przywracać zdolność do samodzielnego funkcjonowania w strukturach społecznych. Realizacją tych zadań powinny zajmować się jednostki samorządu terytorialnego oraz organy administracji rządowej. Jednak większość z nich samorząd może zlecić lub wykonać w ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Zakres działań gminy¹ oznacza zapewnienie takich warunków życia, w których również osoby niepełnosprawne będą miały możliwość włączenia się lub całkowitego powrotu do czynnego życia w społeczeństwie. To właśnie na terenie gminy faktycznie są rozwiązywane problemy dotyczące np. lokalnego transportu, odpowiednich mieszkań dla niepełnosprawnych, dostępności placówek ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji czy też kultury i rekreacji.

Pomimo dosyć dużego spektrum działań na rzecz osób niepełnosprawnych przewidzianych przez ustawodawcę, ich realizacja w znacznej mierze jest uzależniona od zasobności gminy oraz przedsiębiorczości tych, którzy decydują o realizowanej w niej polityce. Innymi słowy w dużej mierze od inwencji i stopnia zaangażowania poszczególnych podmiotów uzależniony jest rzeczywisty zakres podejmowanych inicjatyw.

Podobnie jak w przypadku gminy kompetencje powiatu regulowane są przede wszystkim przez ustawy o pomocy społecznej i rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych². Najważniejsze zadania powiatu to zadania własne o charakterze ponadgminnym w zakresie m.in.: pomocy społecznej, promocji i ochrony zdrowia i wspierania osób niepełnosprawnych.

Przekazywanie przez ustawodawcę kluczowych zadań oraz środków finansowych bliżej osoby niepełnosprawnej z punktu widzenia jej miejsca zamieszkania jest wyraźnym krokiem w kierunku pomocy tej grupie osób. Działania te obejmują przede wszystkim podjęcie procedury związanej z samym orzeczeniem o niepełnosprawności, tworzenie warunków kompleksowej rehabilitacji medycznej, społecznej i zawodowej.

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie w zakresie osób niepełnosprawnych podejmują rehabilitację społeczną i zawodową, zajmują się usuwaniem barier architektonicznych i komunikacyjnych oraz aktywizacją zawodową. Przy PCPR funkcjonują powiatowe Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności³, za których powołanie odpowiedzialni są starostowie. Oprócz ustalania stopnia niepełnosprawności zespoły te informują również o wskazaniach dotyczących korzystania z systemu pomocy społecznej oraz szkoleń specjalistycznych.

W ramach całodobowej opieki osobom jej wymagającym z powodu wieku, choroby i niepełnosprawności pomoc świadczą różne typy domów pomocy społecznej (m.in. dla osób niepełnosprawnych intelektualnie, dla niepełnosprawnych fizycznie, dla niepełnosprawnej intelektualnie młodzieży i dzieci). Inną formą są ośrodki pobytu dziennego, których zadaniem jest utrzymanie osoby niepełnosprawnej w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałanie instytucjonalizacji. Środowiskowe domy samopomocy są organizowane i finansowane przez pomoc społeczną, a mogą być też prowadzone przez fundacje, kościoły, związki wyznaniowe oraz grupy samopomocowe. Przyjmuje się do nich na podstawie rozpoznania psychiatrycznego, a w przypadku upośledzonych umysłowo dodatkowo przez neurologa i/lub psychologa. Ośrodki wsparcia dziennego są przeważnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i chorych psychicznie⁴.

Pomoc społeczna odpowiada także za pewien zakres świadczeń pieniężnych dla osób niepełnosprawnych, w formie renty socjalnej, zasiłku pielęgnacyjnego dla osób sprawujących opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym lub osobą dorosłą oraz zasiłku wyrównawczego dla osób całkowicie niezdolnych do pracy.

Wśród organizacji pozarządowych zajmujących się problemami osób niepełnosprawnych najwięcej zajmuje się osobami upośledzonymi umysłowo i ze schorzeniami psychicznymi (chociaż zdecydowana większość osób niepełnosprawnych to osoby z uszkodzeniami narządów ruchu i schorzeniami układu krążenia). Dodać można, że osoby z upośledzeniem umysłowym oraz psychicznie chore są najbardziej narażone na nietolerancję środowiska społecznego.

Pomoc społeczna we współpracy z organizacjami trzeciego sektora może prowadzić bardziej efektywne działania związane z procesem integracji społecznej. Może się on odbywać poprzez aktywizację zawodową, co pozwala na łączenie świadczeń z wynagrodzeniem za pracę, zwiększenie poziomu samodzielności.

Zadania w obszarze rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej osób niepełnosprawnych, wykonywane przez organizacje pozarządowe, mogą być też zlecane im także przez PFRON. Natomiast te organizacje, które jako cel statutowy mają rehabilitację zawodową i społeczną niepełnosprawnych, są uprawnione (tak jak gminy i powiaty) do prowadzenia tzw. zakładów aktywności zawodowej.

W przypadku osób niepełnosprawnych służby zatrudnienia uzyskują pomoc finansową z PFRON (podmiot ten zapewnia najpoważniejsze źródło środków dla firm zatrudniających osoby niepełnosprawne), co przyczynia się do rozwijania poradnictwa zawodowego i szkoleń, czym zajmują się Powiatowe Urzędy Pracy i Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej⁵.

1

   Ustawa o samorządzie gminnym z 8 marca 1998 r. (tekst jednolity) DzU z 2001 r., nr 142, poz. 1591 ze zm.

2

   Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z 27 sierpnia 1997 r., DzU nr 123, poz. 776 z późn. zm.

3

   Sposób powoływania i odwoływania przewodniczącego i członków zespołu określony został w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności DzU nr 139, poz. 1328.

4

   Ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, DzU nr 111, poz. 535.

5

   Zob. szerzej S. Golinowska, Integracja społeczna osób niepełnosprawnych. Ocena działań instytucji, IPiSS, Warszawa 2004, s. 58-62.