skanowanie 10 11 15 32 (22)

244 Rozdział 11

• przyczyny sprzyjające imigracji (tzw. puli factors — czynniki przyciągające). Są następstwem działań mających na celu zachęcenie emigrantów z innych krajów do zamieszkania i podjęcia pracy w danym państwie. Należą do nich dobre warunki pracy, wysokie płace, pomoc w zdobyciu mieszkania itd.¹ W przypadku ogromnej większości krajów rozwijających się nie można jednoznacznie ocenić pozytywnych i negatywnych efektów emigracji, w tym szczególnie ucieczki najwyżej wykwalifikowanych pracowników za granicę (drenażu mózgów). Niektórzy autorzy starają się — wobec braku odpowiednich danych liczbowych — intuicyjnie wskazać na pewne blaski i cienie migracji pracowników z jednych, biedniejszych krajów do drugich, bogatych. Zwykle też podaje się jedną, wspólną przyczynę skłaniającą do emigracji, a mianowicie różnice w poziomie rozwoju gospodarczego i dobrobytu. Czynniki te determinują możliwości znalezienia odpowiedniej pracy nie tylko w wyuczonym zawodzie. Zwykle bowiem niska stopa oszczędności i inwestycji w danym kraju, przy niewielkim napływie kapitału zagranicznego, uniemożliwia tworzenie jakichkolwiek miejsc pracy i zmusza co bardziej przedsiębiorczych mieszkańców do emigracji. Faktem jest, że wobec braku jakichkolwiek możliwości „samorealizacji poprzez pracę”, której w danym kraju nie można po prostu znaleźć, jedynym, chociaż często bolesnym, wyjściem pozostaje emigracja „za chlebem”. Może ona przyczynić się do okresowego zmniejszenia bezrobocia w kraju „wysyłającym” emigrantów, jednocześnie zwiększyć motywację do zdobywania wyższych kwalifikacji. Odpływ pracowników z danego kraju oznacza także napływ do tego kraju dewiz w formie przekazów dla rodzin emigrantów, co przekłada się na wzrost ich siły nabywczej i popytu na różne dobra i usługi, co znowu ma pozytywny wpływ na całą gospodarkę tego kraju.

Czy jednak wymienione w tabeli 11.1 ważniejsze pozytywne efekty emigracji przeważają nad negatywnymi? Trudno na to pytanie udzielić jednoznacznej odpowiedzi. W przypadku szeregu krajów dosyć silnie uzależnionych od przesyłanych od swoich „emigrantów ” pieniężnych przekazów przeważają nadal efekty pozytywne. Istnieje jednak duże ryzyko załamania się tego rodzaju gospodarki opartej na przesyłanych przez eksemigrantów przekazach pieniężnych lub też powracających do swojego kraju ojczystego i otwierających w nim małe firmy w przypadku zmniejszenia się tych transferów pieniężnych. Często też nagły odpływ wysoko kwalifikowanych kadr z jednego działu, np. lekarzy ze szpitali i przychodni, od razu negatywnie odbija się na jakości opieki zdrowotnej². Trudno bowiem w krótkim czasie wykształcić i przede wszystkim odpowiednio zachęcić do pracy we własnym kraju odpowiednią liczbę lekarzy, a także innych specjałi-

Wyzwania dla polityki społecznej 245

stów. Jest rzeczą oczywistą, że w sytuacji odpływu wysoko kwalifikowanych pracowników, w tym szczególnie absolwentów wyższych uczelni, zmniejsza się także stopa zwrotu z inwestycji w publiczną edukację, a z wykształconych na koszt podatników z danego kraju korzystają pracodawcy z innych krajów.

Tabela 11.2. Prawdopodobne pozytywne i negatywne efekty emigracji

Pozytywne

Negatywne

-    wzrost globalnej, ekonomicznej efektywności -    możliwość samorealizacji zawodowej i zarobienia większych pieniędzy wobec braku takich możliwości w kraju macierzystym -    spadek bezrobocia w niektórych sektorach w kraju „wysyłającym” emigrantów -    napływ gotówki w dewizach do rodzin emigrantów zwiększających ich siłę nabywczą i tym samym popyt -    napływ technologii, inwestycji i venture Capital od byłych emigrantów -    zwiększony przepływ towarów v usług pomiędzy krajami wysyłającymi i przyjmującymi emigrantów -    większa motywacja do inwestowania w edukację i zdobywanie w kraju wyższych kwalifikacji -dobroczynna działalność eksemigrantów na rzecz lokalnych społeczności

-    strata wysoko kwalifikowanych pracowników i zmniejszona jakość podstawowych usług -    zmniejszenie wzrostu gospodarczego i wydajności pracy w wyniku odpływu wykwalifikowanych kadr -    niższa stopa zwrotu z inwestycji w publiczną edukację -    selektywna migracja może spowodować wzrost różnic w dochodach ludności krajów wysyłających emigrantów -    zmniejszone wpływy podatkowe kraju „wysyłającego” emigrantów -    ryzyko umocnienia się gospodarki opartej głównie na przesyłanych z zagranicy przekazach pieniężnych i ryzyko załamania gospodarczego z chwilą, kiedy transfery te się zmniejszą -    inflacyjny wpływ przekazów pieniężnych szczególnie na rynku nieruchomości -    zmniejszona liczba potencjalnych wyborców i „klasy politycznej”

Źródło: D. Sriskandarajah, Migration and Development, „World Economy” 2005, nr 2, s. 144.

Z punktu widzenia globalnego rynku pracy migracje są czynnikiem sprzyjającym formowaniu się kapitału ludzkiego nie tylko w krajach przyjmujących emigrantów, lecz także w krajach, z których wyjechali w poszukiwaniu lepszych warunków pracy i do których znaczna część z nich powraca po kilku lub kilkunastu latach z oszczędnościami i umiejętnościami zdobytymi za granicą²⁷. Wiadomo bowiem, że inwestowanie w edukację i dążenie do podwyższenia swoich kwalifikacji i zdobycia nowych umiejętności ma dla każdego racjonalnie myślącego człowieka głębszy sens tylko wtedy, kiedy jego umiejętności zostaną odpowiednio docenione i wysoko wynagrodzone. Jeśli takich możliwości nie ma na lokalnym czy krajowym rynku pracy, to pozostają dwa wyjścia: emigracja do innego kraju w poszukiwaniu pracy, w której będzie można wykorzystać zdoby- ^{3 4}

1

   Por. A. Gwiazda, Migracje ludności w erze globalizacji, „Międzynarodowy Przegląd Polityczny” 2007, nr 20, s. 171-173.

2

   Por. P.F. Clark. J. Steward i D.A. Clark, The globalization of the labour market for Healthcare professionals, „Iniemational Labour Review” 2006, nr 1-2, s. 37-40.

3

¹¹ Taką nadzieję wyrażają też niektórzy obserwatorzy polskiej emigracji zarobkowej, którzy jak np. Jan Krzysztof Bielecki - wyrażają nadzieję, że obecna emigracja z Polski nie jest ucieczką ok.

4

min młodych i w większości wykształconych ludzi, ale „czasowym wyjazdem za granicę”. Por. wywiad z J.K. Bieleckim przeprowadzony przez H. Salika pt. W ciągu jednego pokolenia dokonaliśmy cudu, „Dziennik” 29.11.2006.