skanowanie 10 11 15 32 (4)

210 Rozdział 10

Czynnikami pomocnymi w diagnozowaniu stanu zdrowia najstarszej populacji są m.in. wydatki na ochronę zdrowia oraz częstotliwość korzystania z placówek służby zdrowia. Udział systematycznie wzrastających wydatków na ochronę zdrowia w budżetach gospodarstw domowych osób starszych jest wyraźny, natomiast w kwestii korzystania z placówek służby zdrowia należy podkreślić, że ludzie starsi częściej niż inni przebywają w szpitalach, częściej odwiedzają lekarzy (przede wszystkim internistów i kardiologów), częściej zażywają leki, rzadziej natomiast niż młodsze osoby korzystają z usług stomatologicznych¹. Niepokojące jest, że około 17% ludzi starszych rezygnuje z wizyt u lekarzy, a prawie 1/3 czyni tak z powodu braku pieniędzy, co czwarta osoba starsza jako powód rezygnacji wskazuje zbyt długą listę oczekujących, a dla ponad 5,5% ludzi w wieku 60-69 przeszkodą jest zbyt duża odległość i brak środka transportu (wśród ludzi w wieku 70 i więcej lat, odsetek wskazujących ten ostatni powód rezygnacji wynosi prawie 17%)².

Jednym z warunków samodzielnego funkcjonowania człowieka starszego jest sprawność lokomocyjna, gdyż możliwość poruszania się poza mieszkaniem w znacznej mierze decyduje zarówno o autonomii, jak i udziale w życiu społecznym. Zdecydowana większość (ponad 67%) osób w wieku 65 i więcej lat jest w stanie poruszać się samodzielnie w domu i poza nim³. Pełną sprawnością lokomocyjną charakteryzuje większy odsetek starszych mężczyzn niż kobiet (73% wobec 64%), one dominują również wśród osób niemogących opuszczać mieszkania (prawie 10% kobiet wobec nieco ponad 5,5% mężczyzn), a także „przykutych do łóżka” (odpowiednio 2,5%, wobec 1,5%). Jednocześnie należy zaznaczyć, że starsi ludzie na wsi charakteryzują się gorszą sprawnością niż ich rówieśnicy w miastach.

Oprócz wielochorobowości i przewlekłego charakteru chorób u ludzi starszych, często wskazuje się na pozytywną korelację pomiędzy starszym wiekiem a wzrostem niepełnosprawności, która nasila się wraz z wiekiem.

Prawie 40% seniorów w przedziale wiekowym 60-69 charakteryzuje się niepełnosprawnością, podczas gdy wśród jeszcze starszych częściej niż co druga osoba jest niepełnosprawna. Co piąty „młodszy” senior jest niepełnosprawny prawnie oraz biologicznie, natomiast wśród osób 70-letnich i starszych już prawie co czwarty. Jednak niepełnosprawność wyłącznie biologiczną odczuwa tylko co dwunasta osoba w wieku 60-69 lat i co piąta osoba w wieku powyżej 70 lat (szczegółowe dane przedstawiono w tabeli 10.1).

Tabela 10.1. Ludzie starsi w Polsce według rodzaju niepełnosprawności

Wiek	Niepełnosprawni	Prawnie i biologicznie	Tylko prawnie	Tylko biologicznie	Sprawni
60-69	39,5	19,3	12,3	7,9	60,5
70+	52,2	23,3	10,6	18,3	47,8

Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r„ GUS, Warszawa 2006,tabl. VI1/1, s. 227.

Rozpatrując kwestię zdrowia i sprawności ludzi starszych w literaturze przedmiotu szczególnie podkreśla się znaczenie tzw. oceny aktywności życia codziennego - ADL⁴. Na jej podstawie zidentyfikowano, że wśród czynności dnia codziennego największym problemem dla ludzi starszych są ciężkie prace domowe (tylko co trzecia osoba starsza może wykonywać je bez trudności) oraz poruszanie się po schodach (więcej niż połowa ludzi starych jest niesprawna lub niesamodzielna w tym zakresie). Nieco inaczej jest natomiast z codziennymi zakupami, które nie stwarzają problemu dla ponad 60% seniorów (chociaż co czwarta osoba starsza jest w tym względzie niesamodzielna). W kwestii ubierania się, wychodzenia na dwór oraz toalety osobistej i kąpieli sprawnych jest około trzech czwartych seniorów. Podobnie przedstawia się odsetek ludzi starszych, którzy nie mają problemów z przygotowaniem obiadu i lekkich prac domowych, natomiast co piąta osoba ma trudności z zarządzeniem swoimi finansami"⁵. Wraz z wiekiem rośnie skala niesamodzielności w zakresie podstawowych codziennych czynności. Osoby starsze w środowisku domowym częściej mają tmdności z instrumentalnymi niż podstawowymi czynnościami życia codziennego. W tym względzie realizacja inicjatyw dotyczących usuwania barier architektonicznych

1

   Por. Seniorzy w polskim społeczeństwie, (red.) M. Kuciarska-Ciesielska, G Marciniak, GUS, Warszawa 1999, s. 122-131; Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r..., op.cit, s. 57-65, tabl. IX/2, s. 293, tabl. DC/20, s. 325, tabl. XI/33, s. 367, tabl. DC/46, s. 396-377.

2

   Ibidem, tabl. lX/31,s. 356.

3

   Co piąta osoba starsza może chodzić swobodnie po domu, ale już z problemami poza domem, natomiast co dziesiąta me jest w stanie wychodzić samodzielnie z mieszkania (w tym nieco ponad 2%, to osoby o całkowicie ograniczonej sprawności, które nie opuszczają łóżka lub fotela), zob. szerzej B. Bień, Stan zdrowia i sprawność..., op.cit., s. 52; zbliżone wyniki, szczególnie jeżeli chodzi o osoby starsze całkowicie niemobilne, uzyskano w badaniach przeprowadzonych przez GUS, por. Stan zdrowia ludności Polski w 2004 r...., op.cit., tabl. 3.30, s. 120.

4

ADL (Activities of Daily Living) wyróżnia się tu czynności podstawowe i instrumentalne. Skala oceny podstawowych czynności dnia codziennego (PADŁ) odnosi się do zadań związanych z samoobsługą takich jak: kąpiel, ubieranie się, toaleta osobista, przemieszczanie się, odżywianie. Ocena instrumentalnych czynności, tzw. sprawność gospodarska (IADL), odnosi się do tych, które są konieczne do dalszego pozostawania w środowisku domowym m.in.: lekkie prace domowe (zmywanie naczyń, zamiatanie), ciężkie prace domowe (mycie okien, podłóg), chodzenie po schodach, samodzielne wychodzenie z domu, przygotowanie obiadu, kawy, herbaty, codzienne zakupy, posługiwanie się pieniędzmi, zob. szerzej K. Szczerbińska, Problemy opieki zdrowotnej nad ludźmi w wieku podeszłym, [w:] Zdrowie publiczne. Wybrane zagadnienia, (red.) A. Czupryna, S. Paż-dzioch, A. Ryś. W.C. Włodarczyk T II, „Yesalius”, Kraków 2001, s. 433—435; J. Bulska, Potrzeby zdrowotne i socjalne ludzi starszych w Polsce na progu XXI wieku, [w:] Działanie społeczne w pracy socjalnej na progu XXI wieku, (red.) E. Kantowicz, A. Olubiński, Wyd. „Akapit” s.c., Toruń 2003, s. 431^33.

^jS Por. B. Bień, Stan zdrowia i sprawności..., op.cit., s. 57-66.