skanowanie 10 11 15 32 (2)

206 Rozdział 10 „ratowania” budżetów innych - młodszych - gospodarstw domowych , co mogłoby sugerować, że sytuacja tych pierwszych wcale nie jest taka zła.

Średnie wartości emerytur niezbyt dokładnie przybliżają poznanie rzeczywistej sytuacji dochodowej emerytów, gdyż poziom ich świadczeń jest zróżnicowany^{1 2 3 4}. Na podstawie wielu badań sytuacji życiowej seniorów można stwierdzić, że generalnie nie są oni zadowoleni ze swojej sytuacji finansowej. Większość ludzi starszych deklaruje, że ich dochody są za niskie, że wystarczają im tylko na skromne życie, na zaspokojenie podstawowych potrzeb i ma jednocześnie wyższe aspiracje pod względem wysokości świadczeń, które w pełni umożliwiałyby im zaspokojenie potrzeb .

Obiektywnie rzecz biorąc, kondycję materialną gospodarstw domowych ludzi starszych można uważać za średnią, bardziej korzystną od rolniczych, wielodzietnych czy z osobami bezrobotnymi^{5 6}. Jednak jak twierdzą niektórzy , go-

Polityka społeczna wobec ludzi starszych i niepełnosprawnych 207

spodarstwa domowe seniorów cechuje wysoki stopień ryzyka popadnięcia w ubóstwo. Jest tak dlatego, że charakteryzują się one stosunkowo płytkim poziomem zamożności, wyczerpywaniem zasobów zgromadzonych w czasie aktywności zawodowej i pogarszaniem stanu zdrowia, a zatem też rosnącymi z tego powodu wydatkami¹ . Taka sytuacja rzutuje bezpośrednio na obniżenie poczucia bezpieczeństwa socjalnego i wszystkie aspekty z tym związane¹⁶.

Bardziej pełny obraz warunków życia ludzi starych wymaga też analizy stanu wyposażenia gospodarstw domowych, warunków mieszkaniowych i sytuacji rodzinnej. Elementem świadczącym o poziomie warunków życia jest więc również wyposażenie gospodarstw domowych w przedmioty trwałego użytkowania.

W kwestii wyposażenia gospodarstw domowych emerytów i rencistów w dobra trwałego użytku można stwierdzić, że mamy do czynienia z powolną, ale dosyć wyraźną tendencją do wzrostu wydatków na tego rodzaju dobra^{7 8 9}'. Ogólnie ich gospodarstwa są wyposażone na niższym od średniego poziomie, co najbardziej widoczne jest pod względem szeroko pojętej kategorii rtv (jednak ulega ona dynamicznej poprawie)¹⁰.

1

   Wśród wydatków emerytów i rencistów największy udział na tle pozostałych grup stanowiły tzw. dary przekazane innym gospodarstwom domowym. W strukturze wydatków emerytów i rencistów stanowiły one średnio 4,8% (emeryci 5,2%, renciści 3,9%), wobec przeciętnie 3,4% dla ogółu gospodarstw domowych.

2

   Chociaż średnia emerytura z systemu pozarolniczego w 2003 r. kształtowała się na poziomie 1238 zł, to w przedziale, w którym była (1200,01-1300 zł), znajdowało się około 7,5% świadcze-niobiorców. Pod względem wysokości dominowały świadczenia zawierające się w przedziale 800,01 - 1100 zł, które pobierało około 33% osób, z kolei 1/5 otrzymywała emerytury zbliżone poziomem (niższe lub niewiele wyższe) do minimum socjalnego, obliczenia na podstawie Rocznika Statystycznego RP 2004, GUS, Warszawa 2004, s. 278, tabl. 5 (199).

3

   Emeryci i renciści - sytuacja życiowa i poglądy. Komunikat z badań CBOS, Warszawa 1995; Polskie rodziny — poczucie bezpieczeństwa materialnego i zagrożenia biedą, Komunikat z badań CBOS, Warszawa 1998; M. Pączkowska, Sytuacja ludzi starych w Polsce, [w:] Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się społeczeństwa, (red.) J. Halik, ISP, Warszawa 2002, s. 35.

4

   Dla ponad połowy ludzi starszych (56%) satysfakcjonująca kwota poziomu dochodów, który umożliwiłby w pełni zaspokojenie ich potrzeb, zawierała się w przedziale od 1000 do 1500 zł, natomiast średnia wysokość w całej próbie wynosiła 1258 zł. Aspiracje finansowe zróżnicowane były pod względem płci (mężczyźni podawali wyższe kwoty niż kobiety), miejsca zamieszkania (najniższym poziomem aspiracji finansowych charakteryzowali się mieszkańcy wsi, a najwyższym mieszkańcy w dużych miastach) oraz wykształcenia (im wyższe wykształcenie, tym większe oczekiwania i wyższe podawane kwoty), zob. szerzej M. Pączkowska, Sytuacja ludzi starych..., op.cit., s. 37-38.

5

   W rankingu ogólnego wskaźnika jakości życia osoby w wieku 60 i więcej lat (na podstawie syntetycznych miar jakości takich wymiarów jak kapitał społeczny, dobrostan psychiczny, społeczny i fizyczny, poziom cywilizacyjny, dobrobyt materialny, stres życiowy) przez autorów Diagnozy społecznej 2005, zostały zaliczone do kategorii, które w latach 2003-2005 awansowały, zob. Diagnoza społeczna 2005, (red.) J. Czapiński. T., Panek, WSFiZ, Warszawa 2005, s. 182-292; podobną ocenę sformułowali autorzy Raportu społecznego 2005, zdaniem których „populacja emerytów i rencistów traktowana jest jako grupa, która skorzystała w okresie transformacji”, Raport społeczny Polska 2005. (red.) S. Golinowska, Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 2005, 141—148.

6

   D. Graniewska, Warunki życia emerytów i rencistów w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, IPiSS, Warszawa 1996, s. 74; L. Frąckiewicz, Bariery uczestnictwa ludzi starszych w integracji

społecznej, [w:] Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych, (red.) M. Dzięgielewska, Biblioteka Edukacji Dorosłych, Łódź 2000, s. 36.

7

   Wydatki na zdrowie stanowią niemal dwukrotnie większą część w strukturze budżetów domowych emerytów i rencistów niż w pozostałych gospodarstwach (przykładowo w 1999 r. miesięczne wydatki na zakup leków stanowiły 4,7% wydatków na jedną osobę w gospodarstwach emerytów, odsetek ten uległ zwiększeniu do poziomu 7,2% w 2003 r., por. Rocznik Statystyczny 2000, GUS, Warszawa 2000, s. 187; Rocznik Statystyczny 2001, GUS, Warszawa 2001, s. 196; Sytuacja gospodarstw domowych w 2001 r. w świetle wyników badań budżetów gospodarstw domowych, GUS, Warszawa 2002, s. 4; Sytuacja gospodarstw domowych w 2003 r..., op.cit., s. 9.

8

   Zob. szerzej A. Ziomek, Skutki procesu polskiej transformacji w grupie ludzi starszych (Zarys problematyki), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1999, z. 1, s. 57-65.

9

   W 2003 r. 62,5% gospodarstw domowych emerytów i rencistów miało odbiornik radiowy (w 2004 r. już 66,1%), a 96,1% telewizor kolorowy, lecz tylko 44,1% urządzenie do odbioru telewizji kablowej lub satelitarnej. Odtwarzaczem płyt kompaktowych dysponowało tylko co dwudzieste gospodarstwo domowe tej grupy, wieżą stereo mniej niż 1/4, natomiast komputer osobisty posiadało prawie 11% gospodarstw emerytów i rencistów (wobec 29% dla ogółu polskich gospodarstw domowych), a w 2004 r. już 12% (jednak dostęp do intemetu w dalszym ciągu posiadało tylko niespełna 6% emerytów, podczas gdy średnia dla kraju wynosiła w tym czasie prawie 17%. Wzrosło również nasycenie gospodarstw domowych emerytów i rencistów takimi dobrami jak: pralki automatyczne i chłodziarki, Sytuacja Gospodarstw domowych w 2003 r..., op.cit., s. 13; Sytuacja Gospodarstw domowych w 2004 r. w świetle wyników badań gospodarstw domowych, GUS 2004, s. 11.

10

   Sytuacja gospodarstw domowych w 2005 r. w świetle wyników badań gospodarstw domowych, GUS 2005.