socjo5

112 Mikrosocjologia jako dyscyplina społeczna

teorii pola? Otóż tak zwani teoretycy pola w naukach innych niż fizyka podejmowali próby potraktowania zjawisk, które wchodziły w zakres ich zainteresowań, jako zjawisk zachodzących w obrębie pola, to jest jako elementu całościowego układu współistniejących, wzajemnie od siebie uzależnionych faktów. Innymi słowy - powiada Deutsch - „teoria pola” w postaci zastosowanej w naukach społecznych czy biologicznych bynajmniej nie odwołuje się do innych teorii zjawisk fizycznych, na przykład teorii grawitacji czy teorii zjawisk elektromagnetycznych (Deutsch, 1968a, s. 414) i nie jest z nimi powiązana. Jest raczej tak, jak twierdzi Lewin - fizyczną teorię pola wykorzystuje się jedynie jako metodę analizy związków przyczynowych oraz metodę budowania konstrukcji naukowych (Lewin, 1943a; 1951). W sposób pełniejszy wykorzystuje się idee znane już w nauce, zanim teoria poła ujrzała światło dzienne. Oto bowiem główna teza wywodzona z teorii pola (ale de facto znana już wcześniej) wykorzystywana przez teoretyków w naukach społecznych, zaczynając od Lewina, sprowadza się do tego, że właściwości każdego zdarzenia się zdeterminowane przez relacje wiążące to zdarzenie z systemem zdarzeń, którego jest ono elementem, a zmiany zachodzące teraz i tutaj są uzależnione od zmian w bezpośredniej przeszłości. Tak więc ogromny ładunek heurystyczny zawarty w teorii pola elektromagnetycznego nie został przez Lewina umiejętnie wykorzystany, albowiem sprowadzono go do prostej tezy o systemowości świata społecznego, specyficznie zaś rozumiana „historyczność” świata przyrodniczego, jak się wydaje, w ogóle nie została przez Lewina właściwie zrozumiana.

3.3.3. Koncepcja całości jako układu dynamicznego. Koncepcja ta jest na wskroś holistyczna, ponadto zawiera pewne elementy ogranicyzmu charakterystycznego dla niektórych dziewiętnastowiecznych socjologów, a także dla funkcjonalistów uprawiających tę teorię na modłę Parsonsa. Lewin powiada, że dynamiczna całość (której przykładem może być właśnie mała grupa) ma cechy żywego organizmu, a także cechy systemowe, czego przejawem jest skłonność do utrzymywania dynamicznej równowagi w relacjach ze środowiskiem. Dynamiczna równowaga całości polega na tym, że dzięki wewnętrznej organizacji całość trwa i zachowuje swą tożsamość pomimo zmian zachodzących w środowisku otaczającym tę całość. Oczywiście całość także ulega zmianom, jednakże w wyniku tych zmian, jak się rzekło, nie ulega zatarciu jej tożsamość. Całość rozumiana w kategoriach mechanistycznych jest równoważna sumie swych elementów i odwrotnie - suma elementów jest równoważna tej całości. Tak rozumiana całość może zachowywać się w identyczny sposób niezależnie od tego, jak często jest „rozkładana” na elementy i „montowana” ponownie. Oznacza to, iż części nigdy nie są uzależnione jedne od drugich, tak że wzajemnie się modyfikują (Deutsch K., 1951, s. 234). Całość jako układ dynamiczny w rozumieniu Lewina zachowuje się oczywiście odmiennie.

Pozostaje jeszcze problem, które z obiektów społecznych mogą być traktowane jako całość. Sądzę, że z punktu widzenia naszej analizy pełna odpowiedź na to pytanie nie jest konieczna. Wystarczy powiedzieć, że niewątpliwie jednostka jest rozumiana przez Lewina jako system dążący do wewnętrznej równowagi; podobnie także została zdefiniowana mała grupa społeczna.