Tillich Istota j�zyka religijnego6

139

i«toł» fegka tdigjnego

„astąpić, muszą również zostać otwarte warstwy naszej duszy, naszej wewnętrznej rzeczywistości. Muszą one odpowiadać otwieranym przez symbol warstwom rzeczywistości zewnętrznej. Tak więc każdy symbol działa w dwóch Ifjonmirach: otwiera głębsze warstwy rzeczywistości i duszy.

Jeśli chodzi o tę funkcję symboli, to widać wyraźnie, że nie dają się one zastąpić przez inne, mniej lub bardziej adekwatne symbole. Ta cecha różni je od znaków, które mogą być wymieniane. Gdyby się np. uznało światło niebieskie za skuteczniejsze od zielonego, to można by zielone światło na skrzyżowaniach ulic zastąpić niebieskim, przez co funkcja znaku nie uległaby żadnej zmianie. Natomiast symbol, jeśli jest używany we właściwej sobie funkcji, nie może zostać zmieniony. Dlatego uzasadnione jest pytanie: W jaki sposób symbole powstają i jak przemijają? W odróżnieniu bowiem od znaków, które można wprowadzać i usuwać, symbole rodzą się i umierają. Na tym polega zasadnicza między nimi różnica.

Z jakiego twórczego podłoża rodzą się symbole? Pochodzą one z tego, co dzisiaj nazywane jest powszechnie „zbiorową nieświadomością”. Nie zostały jednak umyślnie wynalezione, lecz powstały w łonie pewnej grupy, która w tym szczególnym symbolu, w tym słowie, w tym sztandarze, czy cokolwiek to jeszcze może być, rozpoznaje swoje własne bycie. I gdyby nawet, jak to się niekiedy zdarza, ktoś próbował wynaleźć jakiś nowy symbol, to może mu się to udać tylko wtedy, jeśli symbol ów zostanie zaakceptowany przez nieświadomość danej grupy. Będzie to oznaczać, że odsłonił on coś w opisanym właśnie sensie. Wynika stąd następnie, że symbol obumiera z chwilą, kiedy ustaje wewnętrzna relacja między grupą a nim; przestaje on wtedy cokolwiek „wyrażać”. W ten sposób umarły symbole politeizmu. Narodziły się one w sytuacji, która później przestała istnieć. Dlatego musiały obumrzeć. Świadomy zamysł nie odgrywa w tych procesach żadnej roli.