0214

Systemy polityczne współczesnego świata

powołania trwałego gabinetu), po trzecie, zgodności działań rządu z preferencjami i oczekiwaniami większości, oraz po czwarte, pozytywnej selekcji kadr (dobór najlepszych ludzi na stanowiska publiczne). Nietrudno jednak zauważyć, że żaden system wyborczy nie jest w stanie zapewnić osiągnięcia efektu czwartego, efekt trzeci zależy nie tylko i na pewno nie przede wszystkim od systemu wyborczego, natomiast dwa pierwsze mogą pozostawać ze sobą sprzeczności. Choć ma rację Samuel Beer, powiadając, że „rząd reprezentatywny ma nie tylko reprezentować, bowiem musi także rządzić", to nie trudno zauważyć, że efektywność rządzenia osiąga się często kosztem reprezentatywności (Wielka Brytania) i odwrotnie (Republika Weimarska, IV Republika we Francji). Istnieje bowiem konflikt między zasadą decydowania większością a potrzebą ochrony mniejszości. Na szczęście są też dowody na to, że sprzeczność ta jest rozwiązywalna; w wielu ustabilizowanych demokracjach efektywność rządzenia idzie w parze z reprezentatywnością i ochroną interesów mniejszości (jest to kluczowe założenie lansowanego przez Arenda Lijpharta modelu demokracji kon-sensualnej). Trzeba jednak zaznaczyć, że w krajach wkraczających na drogę demokracji to, który z celów systemu wyborczego - reprezentatywność czy efektywność rządzenia - uznany zostanie za priorytetowy, może być przedmiotem zażartych sporów wśród elit politycznych.

Chcąc określić precyzyjnie kształt pożądanego systemu wyborczego, należy zwrócić uwagę na funkcje, jakie spełniają same wybory. Będą one zróżnicowane w zależności od typu systemu politycznego (zob. rozdział I). Odróżnimy tu przede wszystkim elekcje rywalizacyjne, odbywające się w ramach systemów demokratycznych, oraz elekcje nierywalizacyjne, dokonywane w systemach autorytarnych. Niejednakowe funkcje spełniają również wybory w demokracjach skonsolidowanych i nieskon-solidowanych. Można więc powiedzieć, że szeroko rozumiany kontekst polityczny ma zasadniczy wpływ na kształt systemu wyborczego - tak zasad prawa wyborczego, jak i postanowień proceduralnych.

Jakie funkcje pełnią wybory w poszczególnych typach systemów politycznych? W przypadku skonsolidowanych demokracji można mówić o trzech zasadniczych: legitymowaniu władzy zwycięzców, egzekwowaniu odpowiedzialności politycznej rządzących i umożliwieniu alternacji władzy, oraz - w przypadku społeczeństw pluralistycznych - o zapewnieniu reprezentacji mniejszości System wyborczy musi więc być przede wszystkim tak skonstruowany, by zapewnić możliwość zorganizowania się opozycji politycznej oraz by nie zamknąć jej drogi do przejęcia władzy. Nie oznacza to, rzecz jasna, że każde wybory prowadzą do alternacji władzy. Wręcz przeciwnie, to, co można określić mianem poziomu alternatywności wyborów, stanowi

210