0242

Systemy polityczne współcznesnego świata

odpowiedzialny przed wyborcami i wyrażający pluralizm polityczny jest czymś zupełnie odmiennym od kolegium wyselekcjonowanego przez jeden ośrodek decyzyjny po to, by dodatkowo legitymować jego poczynania. Jak podkreśla David Olson, parlamenty w systemach demokratycznych mogą faktycznie ,pełnić główną rolę w formułowaniu i stanowieniu prawa oraz w podejmowaniu decyzji politycznych". Mogą, choć -dodajmy od razu - wcale nie muszą. O faktycznej pozycji parlamentu decyduje nie tylko jego konstytucyjny model (który jest zróżnicowany), ale także i typ systemu partyjnego. To prawda, że niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z reżimem parlamentarnym, prezydenckim (semiprezydenckim), czy z systemem rządów zgromadzenia, w każdym z nich władzę ustawodawczą powierza się parlamentowi. Do niego należy prawo uchwalania budżetu i podatków. Jednakże w parlamentaryzmie (i w systemie rządów zgromadzenia) parlament jest na ogół jedyną instytucją polityczną dysponującą demokratyczną legitymacją do sprawowania władzy w imieniu narodu, podczas gdy w prezydencjałizmie dzieli on ją z pochodzącą również z wyborów głową państwa. Fakt ten rzutuje na polityczną pozycję parlamentu wyznaczoną relacjami z władzą wykonawczą. Co więcej, w ramach reżimu parlamentarnego sprzężonego z systemem dwupartyjnym (bądź do niego zbliżonym) zasadnicze ustalenia zapadają w gremiach rządowych, a rola większości parlamentarnej sprowadza się bardziej do nadania tym ustaleniom prawomocności niż ich skorygowania. Inaczej wygląda to natomiast w reżimach prezydenckich, w których parlamentarne prawo uchwalania budżetu jest elementem faktycznie ograniczającym władzę wykonawczą, zwłaszcza gdy przewagę w legislatywie posiadają oponenci urzędującego prezydenta.

Niezależnie od tych różnic, parlament w systemie demokratycznym jest wyposażoną we władzę stanowienia ustaw i pochodzącą z rywalizacyjnych wyborów, kolegialną reprezentacją interesów indywidualnych wyborców oraz elektoratu jako całości. Jest miejscem dyskusji o sprawach publicznych, ale stanowi także faktyczny ośrodek decyzyjny (już choćby z uwagi na możność ustanawiania reguł działania, kontrolowania i ograniczania władzy innych podmiotów). Jest areną ujawniania się poglądów i interesów mniejszości. Jest też miejscem prezentowania ocen krytycznych wobec rządu. Faktyczna pozycja polityczna parlamentu oraz funkcje, jakie pełni, są efektem wielowiekowej niekiedy ewolucji. W swojej historii były parlamenty bądź wyrazem szlacheckiego przeciwstawienia się absolutyzmowi, bądź symbolem uzyskania albo odzyskania państwowej suwerenności, bądź też - jak w USA - instytucją wyrażającą i zabezpieczającą samodzielność sfederowanych stanów. W XIX wieku stanowiły miejsce debat wąskiej elity politycznej, po to by - w wyniku upowszechnienia prawa wyborczego i rozwoju partii politycznych - stać się stosunkowo łatwo

238