100!02

64 K. Lasławski * Od idei do inli'f>racji europejskiej

Pomorza i Wolnego Miasta Gdańska. W 1927 r. utworzono polską sekcję Unii czele z głównym polskim „integracjonistą” Aleksandrem Lednickim (1866-11 znanym juz wcześniej zwolennikiem idei Stanów Zjednoczonych Europy związku narodów słowiańskich. W skład jej kierownictwa weszli m.in. senator Jj Buzek (1873-1936) i były minister Hipolit Gliwic (1868-1930). Idee pancurop w Polsce wspierały też środowiska uczelniane, skupione w Akademickim Zwi Pacyfistów i Kolach Przyjaciół Ligi Narodów, wyrażające swoje poglądy główni! lamach pisma „Zgoda Narodów”.

Szczytowe rezultat) ruch paneuropejski osiągnął w końcu lat dwudziestych| początku lat trzydziestych. II Kongres Unii Paneuropejskiej latem 1930 roku siąpił nawet z inicjatywą utworzenia Federacji Państw Europejskich. PrzewidywJ że najwyższym organem tej Federacji byłyby: Rada Federalna (Bundesrat), poi lana do nadzorowania działań ogólnozwiązkowych i Zgromadzenie Federalne (Bj destag), złożone z delegatów parlamentów i komisji (ministerstw). Natomiast ol wykonawczy miał stanowić Urząd Federalny (Bundesamt), kierowany przez kj clerza z podlegającymi mu komisjami (ministerstwami)²'.

W lutym 1932 roku, podczas specjalnej konferencji prasowej w Wiedniu, Cj denhoce-Kalcrgi wystąpi! z apelem, by państwa europejskie złagodziły postano! ma traktatu wersalskiego wobec Niemiec, aby w ten sposób ograniczyć ich rewia nislyczno dążenia. Postulował zmniejszenie sumy niemieckich reparacji wojenny odstąpienie Gdańska Niemcom, swobodny przejazd z Niemiec do Prus Wschodni] równy udział niemiecki w utworzeniu międzynarodowych sil zbrojnych w Europii oraz zwrot Niemcom kolonii zabranych po I wojnie św iatowej.

Protektorem wielkiego kongresu paneuropejskiego miał być premier Francji Edouard llerriot. który po śmierci Brianda w 1932 r. przejął godność honorowego przewodniczącego Unii Paneuropejskiej. Doszło jednak do sporów między Cauden-hoYc-Kalcrgim a Herriotem w sprawie oceny postanowień wersalskich. Henio! domagał się konsekwentnego ich egzekwowania przez Francję, natomiast hrabia stale wspierał interesy Niemiec. W sytuacji narastających rozbieżności interesów fran-cusko-mcmicckich. llerriot zrzekł się funkcji honorowego przewodniczącego ruchu i zbojkotował kongres Unii Paneuropejskiej w Bazylei (1-4 października 1932 r. Po dyskusjach odrzucono w Bazylei plan gospodarczego uzdrowienia Europy, a Kongres powołał tylko Biuro Studiów Idei Współpracy Gospodarczej. Kongres przyjął uchwalę o utworzeniu Partu Europejskiej, ale jej realizację odłożono do wyjaśnienia narastającego „kryzysu niemieckiego”".

Po objęciu władzy w Niemczech przez Hitlera w styczniu 1933 r Berlin cofną! umiarkowane poparcie dla ruchu paneuropejskiego, uważając go za silę konkurencyjną wobec hitlerowskich dążeń do budowy „nowego ładu" europejskiego. W 1935 roku z uczestnictwa w Unii Paneuropejskiej wycofali się Polacy, przeciwstawiający

J -11 DuiikcIIc. I 'idee ii Europę dom : hislouv . op. cii., s 277

I’ (.Ossowski. .'>/■>,nu/ ledntiHi europe/.\kiej »» okresu miftfcy|w ] | /urnowski (rtd.l.ii/tiihr f nnyn W aivjv\a IW!, \ M-l

Rozdział 11. Projekty integracyjne w łatach 1919-1939

65

się rcjra|6nistypznym dążeniom ruchu wobec polskiego Pomorza i Wolnego Miasta GdaikiiV Kongres Unii Paneuropejskiej w Wiedniu (1935) planował przedsta-pomysłów integracyjnych. Nie zyskały one szerszego poparcia, i j«U\QŚ®nne' popieranie przez Coudenhove-Kalergiego interesów niemieckich w MK>pię |raziło wielu działaczy jego ugrupowania. Wzrost wpływów faszystow-skięS^-jpiopie ograniczył, a później praktycznie uniemożliwił, działalność Unii Pmtfiropcj^kicj.

y^lątach trzydziestych Coudenhove-Kalergi ostrze kiytyki skierował przeciwko politycejTadzieckiej. W 1938 roku pisał: „Urodzony na euroazjatyckiej ziemi rosyj-słdWłwitlczy tam młody światopogląd przeciwko wszystkim pierwiastkom życio-wytij*|achódniej kultury; przeciwko idealizmowi Greków; przeciwko pojęciom prawiiymRzymian, zbudowanych na własności i rodzinie; przeciwko wierze w Boga chrześcijan i Żydów; przeciwko wszelkim zasadom rycerskości; przeciwko poję-ciu swodne) nauki, której europejska cywilizacja zawdzięcza swój rozkwit; prze-ciwkojpiżdej formie indywidualizmu, owym najwyższym wartościom europejskiego

IB

Cybuch wojny w Europie zahamował działalność ruchu paneuropejskiego. Po anschjussie Austrii siedzibę Unii Paneuropejskiej przeniesiono z Wiednia do Bema WjSzwajcarii (1938-1941), a następnie do Nowego Jorku. Kalergi próbował tam reaktywować działalność paneuropejską, pełniąc jednocześnie funkcję profesora uniyyćrsytetu. W pracy Krucjata dla Paneuropy²⁴ podjął próbę bilansu daajań. ruchu zjednoczeniowego lat międzywojennych. Po zakończeniu wojny powrócił na kontynent europejski, lecz w działaniach integracyjnych, wyprzedzili go działacze innych ugrupowań zjednoczeniowych.

Coudenhove-Kalergi rozwinął doktrynę integracji europejskiej, zorganizował Unię paneuropejską i zyskał opinię najgłośniejszego integracjonisty w latach międzywojennych. Swoje idee upowszechnił w świccie wśród środowisk inteligencji, arystokracji europejskiej i części liberalnych polityków. Próbował też wpływać na inne koncepcje integracji Europy. W jego publikacjach i działalności rzetelne analizy i projekty występowały wraz z przesadnymi zamiarami, ocenami i hasłami propagandowymi, właściwymi działaniom entuzjasty. Rzetelniej uzasadniał wywody o potrzebie zapobieżenia nowej wojnie i konieczności rozwoju współpracy ekonomicznej lub przynajmniej ograniczenia barier celnych. Przywódca Unii Paneuropejskiej przesadnie oceniał zagrożenie zewnętrzne dla Europy, lecz nie doceniał podziałów, zagrożeń i wrogości wewnątrz samego kontynentu Zbyt jednostronnie eksponował również filogermańskie sympatie. Unia Paneuropejska - mimo wielu zabiegów - nie uzyskała szerszego wsparcia polityków europejskich. Była bardzo głośną, lecz mało skuteczną inicjatywą jednoczenia Europy.

⁵¹R. Coudenhove-Kalergi, Kommen die 1'ereiniglrn Slaalen von Europa¹ GlariUS 1938, s. 90 ^M R. Coudenhove-Kalergi. Crusade for Pan-Eurape Autobiography a/ a maa and a mowmeni New York 1943.