1
9 2

96 ŚWIADOMOŚĆ

96 ŚWIADOMOŚĆ

kurencyjne wyjaśnienia, które nie muszą przyjmować istnienia czegoś tak wątpliwego, jak nieświadome i introspekcyjnie nieuświadamialne stany mentalne⁶⁵.

Odmienną grupę obiekcji w stosunku do tezy o nieomylności i pełności danych introspekcyjnych tworzą dane eksperymentalne mające dowodzić, że ludzie są w stanie przyjmować informacje poza progiem świadomości in-trospekcyjnej i potem świadomie z nich korzystać w działaniu. Z przykładem takiej sytuacji mielibyśmy do czynienia wtedy, gdy osobom poddawanym eksperymentowi podaje się w postaci niewyraźnego szumu do jednego ucha sugestie odpowiedzi na pytania podawane do drugiego ucha. Okazuje się, że liczba poprawnych odpowiedzi wzrasta znacząco w porównaniu z osobami, które słyszały tylko pytania⁶⁶. Innym przykładem lego rodzaju jest sławny fenomen tzw. ślepego widzenia (blindsight). Pacjenci z mechanicznym uszkodzeniem dróg nerwowych łączących siatkówkę oka z częściami mózgu odpowiedzialnymi za widzenie mają całkowicie nieczynny pewien fragment pola spostrzeżeniowego, a jednak są w stanie poprawnie opisać własności przedmiotów umieszczonych w tym fragmencie pola. Na tej podstawie przypuszcza się, że istnieje introspekcyjnie nieświadome przetwarzanie bodźców wzrokowych, które dopiero potem, w efekcie odpowiednich pytań zadawanych przez eksperymentatora, uzyskują postać werbalną. Można powiedzieć, że osoby te mówią o tym, czego (świadomie) nie widzą⁶⁷.

⁶⁵    Por. A. G i* li n b a u ni, The Foundations of Psychoanalysis: A Philosophical Criliąue, Berkeley: University of California Press 1984. Radykalną krytyką teorii psychoanalitycznych jest twierdzenie K. R. Poppera, żc psychoanaliza (podobnie jak marksizm) nie jest teorią naukową, gdyż nic jest podatna na żaden rodzaj falsyfikacji. Według Poppera jakaś teoria jest teorią naukową tylko wtedy, gdy istnieją możliwe, choć niekoniecznie aktualne doświadczenia, które mogłyby ją sfalsyfikować. Jeżeli ‘teoria’ jest zgodna z każdymi możliwymi danymi obserwacyjnymi, to taka ‘teoria’ nic jest nauką, lecz pseudonauką (K. R. P o p p e r, Conjectures and Refitations, New York: Basic Books 1963). Wskazuje się też jednak, że chociaż nieświadome motywacje nie są dostępne bezpośrednio, to jednak teorie psychoanalityczne mogą być wystawione na falsyfikację. Przeprowadzono różne badania, w wyniku których bogate treściowo hipotezy Freuda - trzy fazy seksualności, powstanie superego w wyniku przezwyciężenia kompleksu Edypa czy seksualne podstawy represji nieświadomych motywacji - znalazły małe, jeśli w ogóle, potwierdzenie eksperymentalne (por. H. J. E y s e n c k, G. D. W i 1 s o n. The Experimental Study of Freudian Tlieories, London: Methuen 1973). Istnieje też przypuszczenie, że pozytywne efekty terapii psychoanalitycznych mogą być spowodowane efektem placebo, co w tym wypadku oznacza zrozumienie i wsparcie ze strony terapeuty.

⁶⁶    J. L a c k n e r, M. G a r r e t t, Resohing Ambiguity: Effects of Biasing Context in the Uncittended Far, „Cognition” 1(1972), s. 359-372.

⁶⁷    Por. L. W e i s k r a n t z, Blindsight: A Case Study and Implications, Oxford: Oxford Univcrsity Press 1986.

Jeden z najbardziej przekonywających zarzutów w stosunku do pełno-■: • ści i zasięgu epistemicznego introspekcji pochodzi z lingwistyki teoretycznej. Według teorii sformułowanej przez N. Chomsky*ego proces nabywania języ-

rajju ;    ■    ...

' ka^rzez dzieci polega na tworzeniu i testowaniu hipotez na temat jego i; struktury. Sformułowana przez Chomsky’ego teoria wyjaśniająca uczenie się ^    ^^:języka jest dzisiaj zazwyczaj podawana jako przykład powrotu do dawnych

f koncjepcji natywistycznych. Chomsky twierdzi, że proces przyswajania ję-l^zykaj przez dzieci byłby całkowicie niezrozumiały, gdybyśmy go próbowali 11'iwyjaśnić w ramach cmpirystycznej teorii umysłu. Stąd zaś należy wniosko-fwać, że prawdziwe są racjonalistyczne teorie umysłu, czyli takie, które )izy mują istnienie w nim elementów wrodzonych. Według Chomsky’ego 'y*do: Założeń empirystycznej teorii umysłu należą następujące tezy: (1) teza,

:;że wrodzonych mechanizmów uczenia się jest mało i że są one proste (np. zenie), (2) teza, że złożoność powstaje w wyniku iteracji prostych x\ui\ (3) przekonanie, że mechanizmy uczenia się nie są specyficzne ani zinowo - te same mechanizmy leżą u podstaw zarówno uczenia się ję-|yka, jak i uczenia się zachowali społecznych - ani gatunkowo, te same Snechanizmy bowiem pojawiają się zarówno u ludzi, jak i u zwierząt, |i$)i i rzekonanie, że jeżeli mechanizmów uczenia się jest mało i są one rós c, to otoczenie jest tym, co determinuje, czego i jak się uczymy, a sam nmyfeł bardzo mało dodaje do tego ze swojej struktury. Empiryści są też ze conani, że ponieważ doświadczenie decyduje o tym, czego i jak się ny, zatem różne treści ‘na wejściu* będą dawały różne treści ‘na yjściu’ - stąd też empiryści są zazwyczaj optymistami, jeśli chodzi o tzw. y lierię socjalną.

Zdaniem Chomsky’ego, cmpirystycznej teorii umysłu przeczy sposób >wajania sobie języka przez dzieci. Bardzo szybko nabywają one nie umiejętności rozumienia, komunikowania się, nazywania rzeczy, lecz z\ rozróżniania, czy jakiś dźwięk lub ich sekwencja jest poprawnym em ich języka rodzimego, czy wyrażenia są wieloznaczne, czy są vne czy pasywne, czy są to parafrazy innych wyrażeń ild. lego rodzaju i.i&k szybkie nabycie ‘intuicji lingwistycznych* wydaje się niemożliwe, |i weźmie się pod uwagę dane lingwistyczne, z jakimi dziecko ma do [hienia. Dane te, po pierwsze, są bardzo fragmentaryczne, powstałe zaś i|h podstawie intuicje lingwistyczne są niepomiernie bogatsze niż idio-ratyczny zbiór zdań, na które dzieci są wystawione. Po drugie, dane te ‘Hałaśliwe*. To, co dzieci słyszą, składa się często ze zdań niekomplet-, a jednak na ich podstawie potrafią one odróżnić zdania od konstruk-dtóre nie są zdaniami. Po trzecie, uczącym się w ten sposób brakuje :o wielu rodzajów danych, gdyż nie uczy się dzieci, co to jest para-