294,295

294

Teorie literami i S S V

Style odbioru Odbiorca wirtualny

(wpisanego w dzieło literackie dysponenta reguł jego odczytywania l< t figury nadawcy, dającej się opisać na podstawie analizy organizacji dzieła, czyli reguł jego kompozycji, ukształtowania stylistycznego i wcintA* nego, przynależności gatunkowej itp.)³®, czy idea „stylów odbioru”(ty sobów odczytywania literatury) i kategoria „odbiorcy wirtualnego" (oi 111< „podmiotu czynności twórczych” - a więc komunikacyjnej roli odbić m y nego przez dzieło literackie, której projekt został również wpisany w ti go dzieła)'⁹. Bardzo cennym, choć raczej pobocznym, wątkiem w doi obij polskiej były również badania nad konstrukcją fabuły, częściowo inspimWI że dokonaniami narratologów francuskich⁴⁰.

W stronę świata tekstów (poetyki intertekstualne lat osiemdziesiątych)

Analizy inter-tekstualne

W latach osiemdziesiątych idee strukturalistyczne zdawały się dobici jego kresu. Już w końcu lat sześćdziesiątych wielu badaczy identyfikujn wcześniej ze strukturalizmem wyrażało swoje wątpliwości wobec puW^F na tym gruncie modeli teoretycznych. Dla niektórych strukturali«t6^V skich sposobem na przezwyciężenie hermetyczności struktur ok.i/ulyJ lizy intertekstualne - możliwość badania danego tekstu lun,u Liniuj jego odwołania do innych tekstów. Teoretykom takim jak Gcneilc i terre teoria intertckstualności służyła wprawdzie przede wszystkim <|^J wadzenia nowych modeli w miejsce starych - relacje między Icktclitffl gały ię wszak równie precyzyjnego uporządkowania co kon nulu |o niemniej jednak dawało się już odczuć nadchodzące zmiany. Hu w wykonaniu obu wymienionych badaczy analizy intertckstw.dn i itr

Zob. np. A. Okopień-Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, [w | J cjo/ogii literatury, red.J. Sławiński, Wrocław 1971.

Zob. np. M. Głowiński, Style odbioru. Szkice o komunikacji literackiej, WaratMN idem, Poetyka i okolice, Warszawa 1992; J. Sławiński, Odbiór i odbiorca ui fn • nUfl literackim, „Teksty” 198:, nr 3, a także tom zbiorowy Problemy odbioru i JbionMI T. Bujnicki, J. Sławiński, Wrocław 1977. Zob. też bardzo ważne podsumowuj ków autorstwa H. Markiewicza, Odbiór i odbiorca w badaniach literackich, | w | tu ry dzieła literackiego, Kraków 1984, oraz idem, Problemy odbioru i odbiorcy ut JK o literaturze, [w:] idem, Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwu. Warszaw* 1984,! Zob. np. K. Bartoszyriski, Problematyka badań nad fabułą dzielą literackiego, |wi|C metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. U. Markiewicz, J, Slawlń*|(B 1976.

' I pilił 1

Co np. skrupulatnie i drobiazgowo czynił Gcnettc w swojej bodaj naj«lymii<|* ten temat: w Palimpsestach - zob. G. Gcnettc, Palimpsestes, hi litUrature au iwM ris 1982. Tłum. na język polski fragmentu: Palimpsesty, tłum. A. Milockl, | wi | teoria badań literackich zet granicą. Antologia, oprać. 11. Markiewicz, 1,.(,(/,» / I produkcja i ideologia. Poststruktura/izm. Padanie intertekstualne. Problemy syntei noliterackiej, wyd. 1 zmienione: Kraków 1996.

U sformalizowane jak wcześniejsze analizy strukturalne, dawały jednak ■Mć otwarcia struktury tekstu (a zarazem samego strukturalizmu) - przy-■e| na inne teksty.

Struk

otwar

Hnlr odnotowywał tę przemianę sam Genette, a jego wypowiedź zasługu-kfKytoczenie także i z tego względu, że dobitnie obrazuje schyłek ortodoksi strukturalizmu epoki w dziejach teorii literatury:

Ilektura relacyjna (czytanie dwóch lub kilku tekstów w ich powiązaniu) Hfcu niewątpliwie okazję do tego, co - stosując niemodny już termin -■W',- strukturalizmem otwartym. W tej bowiem dziedzinie istnie-■w,i strukturalizmy. Jeden to strukturalizm „zamknięcia” tekstu i rozszy-Bywania jego struktur wewnętrznych; to na przykład strukturalizm, z ja-jj spotykamy się w słynnej analizie Kotów Baudelaire’a, dokonanej przez Bbtiona i Levi-Straussa. Drugi - to strukturalizm Mythologiques [Levi-■Htiss.il, który pokazuje, jak tekst (mit), jeśli przyjdziemy mu w tej miele p< imocą, pozwala „czytać inny tekst”⁴¹.

Kmrgoria intertekstualności znana była literaturoznawstwu już znacznie

>..... I (bo od 1968 roku) za sprawą francuskiej badaczki Julii Kristevej,

Opcja

wewn

strukl

Bwapótcześniła i zaadaptowała do teorii literatury jedną z najważniejszych ul a Bachtina⁴³. Jednak inaczej niż w wypadku teorii Genette’a czy ^kca, intertextualite w wersji proponowanej przez Kristevą zapowiadała ltołiiic inny sposób myślenia o literaturze. Propozycję Kristevej należało Min / wiązać raczej z poglądami tej grupy myślicieli francuskich, którzy pod-■łradycyjny strukturalizm wypracowany przez de Saussurea i Levi-Straus-Itlown.j rewizji. Kristeva, Barthes, Derrida, Foucault i inni stworzą opcję ^■wewnątrz strukturalizmu i dokonywać będą gruntownej rewizji zało-Hkfno systemu teoretycznego, jak i stylu myślenia, atakując przede wszystko dogmaty/.m i pretensje do naukowości. Opcja ta (po latach określona ■I poststrukturalizmu) pojawi się również w połowie lat sześćdziesiątych ■» paradoksalnie - w szczytowym momencie rozwoju strukturalizmu) |(ł nn pi zerwanie już towarzyszyć będzie prawowiernej nauce o struk-

■imowanie

n l^lmvnjenny strukturalizm francuski zainspirowany został przede wszystkim myślą antropologa i filozofa Claude’a Levi-Straussa, który przeniósł na • p;i'iin( badań etnograficznych teorie językoznawcze de Saussurea i Trubicc-

164.

w mlylnilr 1'mhlcmy itnikttirowiinia ttkstu, opublikowanym na łamach „Tcl Qjicl”. O kon-wjl luii-i u-k»<iiiili■<>ń< i Krl»tcve| lo-zoh. hutstriikturiilizm 1 Bnchtin.