Bilinkiewicz6

Zaburzenia psychiczne — choroba somatyczna 203

10. Zaburzenia psychiczne spowodowane chorobą somatyczną

ĄJam łir/ilituiez

Charakterystyka problemu

Nic jal możliwe wymienienie wszystkich chorób i zaburzeń somatycznych, które mogq być podłożem powikłań psychiatrycznych. Poniższe zestawienie zdaje y; wyczerpywać najważniejsze aspekty psychologiczno- psy c h i a i tyczne choroby » mitycznej:

-    choroba somatyczna, jako sytuacja trudna. staje się przyczyną objmó* i dolegliwości w sferze psychicznej: obniżenia nastroju, poczucia niewydolności i niesprawności, lęku. bezsenności itd.;

-    objawy psycliopatologiczne. najczęściej typu neurastenicznego, mogą poprzedzać wystąpienie choroby somatycznej, stąd mówi się o stadium neum lenic/nym wielu chorób (np. zakaźnych):

-    choroba somatyczna, przebiegająca zwłaszcza ostro i burzliwie, może b\ć powikłana jedną / psychoz. Najczęściej chodzi lulaj o psychozy z jakościowymi zaburzeniami świadomości, chociaż mogą się /durzyć inne. np lulucyno/a. zespoły schizofrenoidalnc itp.;

-    w ctiopatogcnc/ie choroby somatycznej mogły odegrać znaczną rolę erynii psych* npiWcc/nc. W takim wypadku używa się określenia ..choroba psychosomatyczna":

-    przewlekła choroba somatyczna, zwłaszcza przebiegająca ze zmuasai w ośrodkowym układzie nerwowym, może prowadzić do następstw p&ycbo organicznych (otępiennych i chuiaktcrop.iiycznyclij:

-    choroba somaiyc/na o niepomyślnym rokowaniu (ftp. zaawansowana chonba nowotworowa) staje się źródłem objawów depresyjnych z myślami o uas hójc/cj śmierci (chory wymaga wówczas szczególnie troskliwej opieki). Ty* zagadnieniem zajmuje się psychoonkologia;

-    ważny pruMe/n psycholugic/no-psychiairyczny stanowią chorzy lomnjcmi „uzależnieni od maszyny" (np. przewlekle dializowani, mający suatpwj ipzras/nik sercu) Sytuacja ta. będąca /.rodłem przewlekłego stresu. » c/uwana bywa jako coś upokarzającego. powoduje poczucie atanjofl wartości. ..reakcję rezygnacyjną",

-    podobny, choć nieco odmienny aspekt wią/e się / chorohn/m o nukcrayn kalectwie lub w/.luid/ąjtjcyitii w (Moczeniu postawy odrzucające inp tban na pulsc/kę, pląsawicę. nosiciele wirusa HIV itd.);

- odrębne zagadnienie stanowią powikłania psychiatryczne zastosowanego leczenia choroby podstawowej (antybiotykami, kortykosierokłami. Ickami obniżającymi nadciśnienie itd.).

Ze zrozumiałych względów w rozdziale tym mogę omówić tylko niektóre aspekty psychologiczne chorób somatycznych. Przede wszystkim wyłączam zaburzenia otępienne. przedstawione w poprzednim rozdziale. Z tego samego powodu pomijam również omówione gdzie indziej zaburzenia psychosomatyczne.

Zgodnie z współczesnym spojrzeniem na patogenezę chorób i holistyczne podejście do człowieka zdrowego i chorego, trzeba w tym miejscu przypomnieć, że zarówno choroba somatyczna, jak i wikłające ją zaburzenia psychiczne są wypadkową wielu czynników biologicznych i psychospołecznych. Organizm ludzki na wiele czynników szkodliwych odpowiada ograniczoną liczbą odczynów chorobowych, w tym psychotycznych. Wielkim utrudnieniem dla studentów uczących się psychiatrii przed kilkudziesięciu laty były opisy psychoz w przebiegu różnych chorób. I tak. opisy dotyczyły psychoz durowych, kilowych, gośćcowych, pourazowych itd.

Wielką zasługą niemieckiego psychiatry* K. Bonhoeffera (1868-1948) było wprowadzenie pojęcia ..egzogennego typu reakcji psychotycznych", które różnią się istotnie od zaburzeń psychicznych, występujący ch niezależnie od chorób somatycznych, czyli psychoz endogennych. Nie oznacza to jednak, że między poszczególnymi chorobami cielesnymi a psychopatologicznym typem reakcji egzogennej zachodzą swoiste związki, co Bonhoeffer w swoich procach wyraźnie podkreślał. W określeniu ..egzogennego typu reakcji" kryły >ię wszystkie szkodliwości. które w sensie fizycznym zakłócały funkcjonowanie organizmu. Wspomniany autor nic zaliczał tutaj reakcji psychicznych na ..wstrząsające przeżycia . czyli reaktywnych zaburzeń psychicznych. Bonhoeffer wymienia! Ograniczoną liczbę chorób somatycznych, które mogą. jak sądził, prowadzić do egzogennego typu reakcji (obejmującego ilościowe zaburzenia świadomości, psychozy / jakoś a owymi zaburzeniami świadomości oraz zespół Korsakow;t i.

Z perspektywy blisko 90 lat, jakie upłynęły od wprowadzenia pc/e/ tego autora pojęcia ..egzogenny typ reakcji", wiemy dzisiaj, że każda choroba somatyczna może doprowadzić do powikłali psychotycznych, jeżeli zaistnieją szczególne warunki patogenetyczne. Warto jednak odnotować, że pojęcie ..egzogennego typu reakcji psychicznych" zostało przez BoohocfTcni stworzone tu podstawie K*gairgo doświadczenia w zakresie chorób infekcyjnych, stanów w > iszczenia i mrdokiw o tości. policylemii. chorób serca, mocznicy i rzucawki porodowej, .ukrzycy, choroby Basedowa, tężyczkł. obrzęku śluzowatego, choroby Adduooa i *»>*** przewodu pokarmowego. Dalsze badania nad ..egzogennym typem reaaiji poszerzały listę chorób somatycznych o kolejne jednooki chorobowe. • pr/etnegu których mogą wystąpić powi kłania psychopatologii me

Na zakończenie tych ogólnych uwag pragnę podb^hć. ii amkamy J oAtaśleaia ..zaburzenia psychiczne otgawowc * ł\m.kłome psysAstrycznc mej»t buwmn swoistym objawem czy zeHwkn pofaw»affcym Mg w    ,?iT

KMMtycznej Niemieckojęzyc/n. psychiatrzy ulywąH mmmmmt raaota psychiczne toatriyiige chorohmn usmmycmjrm whciiiungcn kmpcrlichcr KmlfeaMk kmrc ayięe    ■hTOiw*«afr__ _ .

tym ma będę pwunal opasów paw ąpibys    PT'    *