DSCF5342

1. Zagadnienia ogólne 63

Rozmiary ziarniaków (długość, szerokość i grubość) określają wielkość ziarna, czyli tzw. dorodność. Ziarniaki jako owoce są raczej małych rozmiarów. Ich wielkość najlepiej charakteryzuje masa 1000 ziaren, która mieści się w następujących przedziałach (g): żyto - 30-36, pszenica - 37-52, pszenżyto - 38-47, jęczmień -40-50, owies - 28-38, proso - 6-8, kukurydza - 250-350.

Ziarniaki mogą być nagie lub oplewione. Ziarniaki żyta, pszenżyta i większości gatunków pszenic są nagie. Owies i jęczmień natomiast (z wyjątkiem form nagich Avena sativa var. nuda i Hordeum sativum var. nudurri) oraz proso, a także niektóre gatunki pszenic mają ziarniaki oplewione (w czasie omłotu nie wypadają z plewek).

Barwa ziarniaków w początkowym okresie ich rozwoju jest przeważnie zielonkawa, a pod koniec fazy dojrzałości woskowej przybiera różne odcienie, charakte-lystyczne dla danego gatunku (fot. 1.1 i 1.2). Ziarniaki żyta mają przeważnie barwę szarozieloną, pszenicy - czerwoną 1 fb białą, jęczmienia - żółtą, owsa - białą lub żółtą, kukurydzy - najczęściej żółtą lub białą, rzadziej fioletową lub czerwoną, a prosa - żółtą o różnym odcieniu.

Ziarniak (iys. 1.10) jest zbudowany z trzech zasadniczych części: zarodka (embryo), bielma (endospermum) i okrywy owocowo-nasiennej, która z kolei powstaje z owocni (pericarpium) i położonej głębiej łupiny (testa). Ziarniaki gatunków oplewionych są dodatkowo okryte plewkami, które mogą się z nimi zrastać (jęczmień) lub tylko do nich ściśle przylegać (owies, proso).

Rys. 1.10. Schemat budowy anatomicznej ziarniaka pszenicy: a - bródka, b - okrywa owocowo-nasienna, c - warstwa aleuronowa, d - bielmo właściwe, e - zarodek (Szempliński)

Najważniejszą pod względem fizjologicznym częścią ziarniaka jest zarodek, który stanowi zawiązek przyszłej rośliny. Zarodek najczęściej ma kształt wrzecionowaty, a tylko u kukurydzy klinowaty. W stosunku do całego ziarniaka największe są zarodki kukurydzy. Masa zarodka kukurydzy może dochodzić do 14% masy ziarniaka, prosa do 6%, a pozostałych zbóż (żyto, pszenica, jęczmień, owies) od 1 do 5%. Zarodek zbóż składa się z kilku części. Osią zarodka jest krótka łodyżka zaród-