DSCF5441

4

PSZENŻYTO

4.1. Pochodzenie i historia uprawy

Pszenżyto (x Triticosecale Wittm.) jest syntetycznym mieszańcem międzyro-dzajowym pszenicy z żytem, łączącym w sobie cechy gatunków użytych do krzyżowania. W warunkach naturalnych krzyżówki pszenicy z żytem nie występują, ponieważ mieszańce są z reguły niepłodne albo nietrwałe. Po raz pierwszy mieszańce pszenicy z żytem uzyskał w 1875 r. A. Willson z Edynburga, jednak były one sterylne. Pierwsze trwałe i płodne mieszańce otrzymał w 1889 r. niemiecki hodowca W. Rimpau po skrzyżowaniu pszenicy zwyczajnej (2n — 42) z żytem zwyczajnym (2n = 14). Powstały w ten sposób alloploidalne mieszańce o 56 chromosomach w komórkach somatycznych. Udało się więc wytworzyć pierwsze, trwałe cytoge-netycznie pszenżyto oktoploidalne o częściowej płodności roślin. Wittmack nazwał je Triticosecale, a inni genetycy i hodowcy nadali mu nazwę Triticale lub Secalo-triticum. Nazwy te w literaturze służą do określenia łacińskiej nazwy tego rodzaju zboża i wywodzą się od łacińskich nazw rodzajowych pszenicy (Triticum L.) i żyta (Secale L.). Nazwy gatunkowej nie ma. Jest ona trudna do ustalenia, gdyż w skład mieszańca wchodzą genomy różnych gatunków pszenic (forma mateczna) oraz żyta (forma ojcowska). W zależności od użytego do krzyżowania gatunku pszenicy i żyta powstały różne formy genetyczne, określone jako tzw. pierwotne mieszańce pszenżyta. Charakteryzowały się one słabą płodnością, a więc i bardzo niską plennością, niedorównującą gatunkom wyjściowym użytym do krzyżowania, a formy ozime także słabą zimotrwałością.

Pszenżyto wprowadzono do uprawy stosunkowo niedawno. Było to możliwe dzięki hodowli tzw. wtórnych mieszańców. Koncepcja wytwarzania wtórnych form pszenżyta przez krzyżowanie różnych form genetycznych pszenżyta pierwotnego pojawiła się pod koniec lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Takie krzyżowanie