DSCF6741

Osiemnastowieczny klasycyzm 329

sokości i tak słabej konstrukcji, że zawaliła się w 1825 roku. Zamierzona oryginalność Fonthill zniszczyła równowagę i harmonię osiemnastowiecznej architektury.

Dance i Soane

451 George Dance: więzienie Newgate w Londynie (1768-1780, zburzone), z domem komendanta w centrum

Kolejnym architektem, który dążył - choć w zupełnie inny, bardziej intelektualny sposób - do podważenia osiemnastowiecznych aksjomatów, był George Dance (1741-1825). Odbył on niemal sześcioletnie studia architektoniczne w Rzymie (od 1759), w trakcie których stał się kompetentnym przedstawicielem francusko-włoskiego klasycyzmu wywodzącego się z Akademii Francuskiej w Rzymie Świadczy o tym już pro-

jekt pub' .- znej galerii, który w 1763 r. przyniósł mu złoty medal Akademii w Parmie. Powściągliwa horyzontalna sylwetka galem ; jej ponure, potężnie rustykowanemury zostały powtórzone w jego zrealizowanych projektach więzienia Newgate w Londynie (1768-1780; zburzone 1902), nad którego bramami wejściowymi znalazły się festony z łańcuchów, wywołujące ten sam dreszcz grozy co fantazyjne więzienia sztychowane przez Piranesiego. Nawiasem mówiąc, Dance miał okazję poznać osobiście Piranesiego i przyjrzeć się jego pracom podczas pobytu w Rzymie. Newgate, groźny symbol sprawiedliwości i kary, może być rozumiane jako wyraz wzniosłości (sublimacji) głoszonej przez Edmunda Bur-ke'a (1729-1797) - estetycznej kategorii, którą przeciwstawiał on pojęciu piękna w swej głośnej książce A Philospohical Enąuirymtoour Ideas of the Snblhne and the Beautifnl (Dociekania

452 John Soane: Consols Office w Bank of England (1798-1799, zburzony), Londyn

filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzmos&ośd i piękna, 1757). Termin „wzniosłość" był używany do opisania takich reakcji, jak lęk i przerażenie w obliczu naturalnych zjawisk, ale w osiemnastowieczną Anglii i Francji został on przeniesiony do sztuk wizualnych, zwłaszcza budowli i dziel sztuki wyrażających nadludzką wielkość. Więzienie Newgate było także realizacją wypracowanej w ówczesnej Francji koncepcji „mówiącej architektury". Nicolas Le Camus de Mćzieres przerwał francuską tradycję klasyczną, domagając się architektury wywołującej nastroje i wrażenia (s. 346).

George Dance i przewyższający go uczeń Sir John Soane (1752-1837) interesowali się stworzeniem tego, co ten ostat-