DSCF6745

Osiemnastowieczny klasycyzm 333

względem funkcji stanowi on odejście od barokowej etykiety dworskiego życia w pałacu wersalskim i w Grand Trianon, gdyż został zamówiony przez króla jako miejsce, gdzie on i jego metresa, Madame de Pompadour, mogliby przebywać razem, z dala od dworu i cieszyć się z przyglądania pasterskiemu życiu w pobliskim gospodarstwie.

Petit Trianon został zaprojektowany z szacunkiem dla otoczenia, które raczej dopełnia niż zdominowuje. Oś fasady wejściowej i oś ogrodowa przecinają się pod kątem prostym, gdyż ogród, znajdujący się po stronie zachodniej i na wyższym poziomie niż teren przy fasadzie wejściowej, istniał już wcześniej. Wszystkie cztery fasady są więc subtelnie zróżnicowane i otwierają się na zupełnie różne widoki: południowa fasada wejściowa i fasada północna są zwyczajnie artykułowane pilastrami; fasada wschodnia, wychodząca na ogród botaniczny, nie jest rozczłonkowana porządkami; natomiast zachodnia, czyli główna fasada, zwrócona na ogród króla, ma odpowiednio bogatsze wolno stojące kolumny ko-rynckie, Zewnętrzne schody przy fasadach zachodniej i pół-nocnej umożliwiają bezpośredni dostęp do ogrodów. Wpro-wadzenie trzech kondygnacji wewnątrz - co niezwykłe w tak sto ■ .owo skromnym budynku - dało Gabrielowi Swobodę .'.planowaniu obsługi w najbardziej dogodnych miejsca " a!, v cały dom mógł funkcjonować maksymalnie spr ‘ lotnie, pierwotne projekty Gabriela dla jadalni i sa    bufetu, czyli pomieszczenia, gdzie przygotowuje    i i uwzględniały dwa mechaniczne, podnoszone    : zastawione w suterenie, miały być podnoszone    icych się wyżej pomieszczeń, umożliwiając

spoż\.    i; ków przy obecności minimalnej liczby służących.    rmainych stołów pozwalałby także na nie-

przen    wzdłuż fasady zachodniej, co wyjaśniałoby me    innym przypadku umieszczenie jadalni od

strony gl    usady ogrodowej.

Wr,. ości tych podnoszonych stołów nigdy nie skonstn, Madame de Pompadour zmarła w 1764 roku. Do t>'• - asu dopiero ukończono mury jej Trianon. Prace nad . .' zami ciągnęły się do roku 1769, kiedy to król spożył tu p. raz pierwszy obiad. Wraz z jego śmiercią pięć lat później zaczai się nowy okres w dziejach Petit Trianon. Maria Antonina, małżonka Ludwika XVI, przystąpiła do przekształcania parku na ogród w stylu angielskim z pomocą swego ogrodnika, Antoine’a Richarda, i swego architekta, Richarda Mique'a. Regularne założenie ogrodowe zastąpiły nieregularne jeziorka, groty w sztucznych skałkach i swobodne trawniki, a zwłaszcza słynna normandzka wioska (hamerni) z wiejskim gospodarstwem i mleczarnią. Można sfor-

456 Plan głównej kondygnacji Petit Trianon Jacques'a-Ange Gabriela I1761-I764), Wersal

mułować tezę, że ten angielski ogród oraz sztuczna wioska -choć wizualnie bardzo różne od mniej więcej dwadzieścia lat wcześniejszego Trianon Gabriela - są pod względem ideowym konsekwencją podobnego zapotrzebowania na pozorną, teatralną, afektowaną naturalność i prostotę (il. 470).

Zapotrzebowanie to było artykułowane ód początku XVIII stulecia przez teoretyków architektury - Michela de Frómin (1702), jeana-Louisa de Cordemoya (1706) oraz architekta amatora księdza Marca-Antoine'a Laugiera (1753 i 17Ó5) -nawołujących do powrotu ku prymitywnej klasycznej klarowności, w której wszelka zbędna dekoracja powinna zostać usunięta przez funkcjonalne, a nie dekoracyjne stosowanie porządków. Sądzono, że dwoma wzorcami tego idealnego typu budowli są natura i antyk. Istotnie, Laugier - idąc za wskazówkami Witruwiusza - za źródło świątyni klasycznej, a nawet za wzorzec, który współcześni architekci zawsze powinni mieć w pamięci, uznał prymitywną budowlę z rosnących drzew i gałęzi. To połączenie rozumu i romantyczności, wyrafinowanej znajomości rzeczy i nieokrzesania leży u podstaw osiemnastowiecznego klasycyzmu. Znalazło ono wyraz w dwuznacznej postawie wobec nowo odkrytej, pozbawionej bazy doryckiej kolumny starożytnych Greków. Oczy przyzwyczajone do dekoracyjnego wyrafinowania porządków stosowanych od czasów rzymskich doznały wstrząsu w obliczu bardziej surowo ukształtowanych kolumn Greków, które archeolodzy odkopywali i publikowali od połowy XVIII wieku. Grecki porządek dorycki otaczała aura pierwotnej prostoty, bliskiej naturze. Temat ten znalazł poetycki wyraz w zestawieniu greckich kolumn doryckich z murem przypominają-