DSCF6732

320 Osiemnastowieczny klasycyzm

Robert Adam

Jednym z najbardziej udanych przykładów zastosowania tej złożonej estetyki do stworzenia wspaniałego domu i krajobrazu jest Kedleston Hall, Derbyshire. Dom połączony ćwierćkolistymi kolumnadami z czterema pawilonami, jak w projekcie Villa Mocenigo Palladia, został opracowany około 1758 r. przez Matthew Brettinghama (1699— -1796) dla Sir Nathaniela Curzona, później pierwszego wicehrabiego Scarsdale. Brettingham, który od 1734 r. nadzorował budowę Holkham, został w 1759 r. zastąpiony przez Jamesa Paine'a (1717-1789), a ten z kolei około 1760 r. przez Roberta Adama (1728-1792). To ciągłe zmienianie jednych architektów na innych, uważanych za bardziej modnych, świadczyło zarówno o wielkopańskich manierach wielkich wigowskich właścicieli ziemskich, jak i o wadze, jaką przywiązywali oni do nadążania za modą. W1758 r. Curzon zasięgał rady już czwartego architekta, Jamesa Stuarta, zwanego Ateńskim (1713-1788), który w tym momencie zdawał się być - jak się okazało, niesłusznie - poważnym rywalem Roberta Adama na polu architektury.

Budowa Kedleston Hall została zakończona w latach sześćdziesiątych, chociaż wykonano tylko dwa z planowanych czterech pawilonów. Jeden z nich, jak w Holkham Hall, mieści prywatne mieszkanie rodziny, gdyż apartament)' paradne w takich domach nigdy nie były przeznaczone do codziennego użytku. Główną zmianą wprowadzoną przez Adama na zewnątrz była środkowa część fasady południowej, która przybrała formę romantycznej ewokacji łuku Konstantyna w Rzymie. Można określić ten motyw jako malowniczy w tym sensie, że stanowi on architektoniczną analogię do obrazów typu capriccio, takich jak Pejzaż z tukiem Konstantyna (1651) Claude'a Lorraine'a, gdzie miejski pomnik został przeniesiony w sielankową scenerię, ów cesarski motyw - niezależnie od jego ideologicznej stosowności w domu właściciela ziemskiego z Derbyshire - znalazł oddźwięk także we wnętrzu tej imponującej rezydencji, gdzie frontowe drzwi w wielkim korync-kim portyku prowadzą bezpośrednio do wielkiego westybulu, niezwykle chłodnego przez dużą część roku. Jego wnętrze jest otoczone odsuniętymi od ścian korynckimi kolumnami, jak w rekonstrukcji witruwiańskiej „sali egipskiej" Palladia, i zdobione odlewami antycznych rzeźb w niszach oraz malowanymi en grisaille obrazami o home-ryckich tematach, jak w ilustracji Palladia przedstawiającej Świątynię Marsa w Rzymie. Ekscytujący jest kontrast między tym pomieszczeniem a sąsiednią rotundą, imponującą

437    Wyżej. William Kent: Świątynia Cnoty (ok. 1732),

Pola Elizejskie w Stowe, Buckinghamshire

438    Obok, na górze. Robert Adam: Marmurowa Sień

w Kedleston Hall (lata sześćdziesiąte XVIII w.), Derbyshire

439    Obok, na dole. Plan Kedleston Hall (ok. 1760), Derbyshire

kopułową przestrzenią przywodzącą na myśl Panteon -ma ona 19 m wysokości i przewyższa westybul o 6,5 m. Ogólna forma westybulu i rotundy wywodzi się z przerobionych przez Paine'a projektów domu sporządzonych przez Brettinghama, ale tam, gdzie Paine rozdzielił na dwa pomieszczenia główną klatką schodową, Adam zestawił je obok siebie - jak atrium i westybul w rzymskim domu. Rozplanowanie to opisał w Ruins ofthe Pałace ofthe Emperor Diocletian at Spalatro (sic; Ruiny pałacu cesarza Dioklecjana w Splicie). Twierdził tu, że rzymskie wnętrza dostarczają wzorców „różnorodności form, a także rozmiarów", podczas gdy współcześni architekci tworzyli po prostu „nudny szereg podobnych pomieszczeń".

Odtworzenie przez Adama antycznego rzymskiego splendoru dla współczesnych mieszkalnych celów było osiągnięciem nie mającym sobie równych od czasów Rafaela i niewątpliwe wyjątkowym w tym czasie w Europie. Jak nabył on