DSCF6757

Osiemnastowieczny klasycyzm 347

tektów pod trzema istotnymi względami: nie urodził się w Paryżu, nie otrzymał zawodowego wykształcenia w Akademii Francuskiej w Rzymie, chociaż bez skutku ubiegał się o Grand Prix de Romę, oraz nigdy nie odbył podróży do Rzymu czy w ogóle do Włoch. Ma się ochotę odnieść te fakty do jego architektonicznej oryginalności, do jego zależności od wizji starożytnego Rzymu w sztychach Piranesiego oraz do jego wrażliwości na naturę.

Jedną z najwcześniejszych spośród stosunkowo niewielu zachowanych budowli Ledoux jest Hotel d'Hallwyl w Paryżu (1766-1767), z toskańskimi kolumnadami w ogrodzie tworzącymi przestrzeń przypominającą rzymskie atrium. Za sprawą „malowniczego" zabiegu kolumnady te znalazły kontynuację w przedstawieniu namalowanym na murze przy ulicy za pałacem. Hótel de Montmorency (1769, nie zachowany), rozplanowany z rokokową złożonością i pomysłowością za rzeczowo ujętymi neoklasycznymi fasadami, był znakomicie dostosowany do wypełnienia narożnej działki 1 )wie główne fasady z dostawionymi do ścian kolumnami byłv identyczne, najwyraźniej w dowód uznania równych .'riw dla księcia i księżnej de Montmorency, których osobne • i lamenty zyskiwały w ten sposób swój własny architek-»vińexny wyraz. We wnętrzu rozplanowanym wzdłuż prze-;' osi znajdowały się pokoje na planie owali i kół. edoux wzniósł w pobliżu w latach 1773-1776 uroczy ■ •arterowy domek dla słynnej tancerki Marie-Madeleine omard. Został on opłacony przez dwóch jej kochanków, •j strony ulicy mieścił się tu mały teatr. Główny korpus za . /ledzińcem nazwano świątynią Terpsychory (muzy tańca). Zdecydowanie neoantyczną fasadę wejściową wyróż-•ły jońskie kolumny osłaniające apsydową niszę z kasetami na sklepieniu. Takie połączenie elementów wziętych z rzymskich term i ze świątyni Wenus i Romy zastosował już w 1731 r. William Kent w swej świątyni Wenus w Stowe (s. 319). Wiadomo, że Ledoux odbył podróż do Anglii, gdzie mógł widzieć dzieło Stowe'a lub podobne kolumnowe ekrany we wnętrzach Roberta Adama. W bardziej poważnym nastroju Ledoux wzniósł teatr w Be-sanęon (1775-1784). W jego zdumiewająco oryginalnym wnętrzu zarzucił kondygnacje konwencjonalnych lóż na rzecz półkolistej widowni ze wznoszącymi się stopniowo rzędami siedzeń, jak w klasycznym amfiteatrze. Wyżej widownię otaczała kolumnada z greckich kolumn doryckich bez kanelowań - jest to zapewne przykład najbogatszego zastosowania tego porządku w architekturze francuskiej.

Niedaleko od Besanęon Ledoux wzniósł w latach I775^_I779 zabudowania salin w Arc-et-Senans na planie

472    Na górze. Śtienne-Louis Boullće: projekt pomnika Newtona (ok. 1784)

473    Wyżej. Claude-Nicolas Ledoux: plan pierwszego piętra Hotel de Montmorency (1769), Paryż

litery „D", z dorycką bramą osłaniającą niszę przypominającą grotę w surowej skale na wierzchołku jej wybrzuszenia, oraz z fantastycznie rustykowanym domem dyrektora na

MM