historia dyplomacji (360)

akceptowały w złej wierze, przymierze bowiem miało istotne znaczenie jedynie przeciw Austrii, na wojnę z którą dwór berliński był niemal zdecydowany. Przywódcy sejmowi z marszałkiem Małachowskim na czele zaczęli przygotowywać do udziału w niej i Polskę. Pośpiesznie starano się postawić w stan bojowy i skoncentrować nad granicą austriacką wojsko z braku dostatecznych środków i pod nieudolnym zarządem Komisji Wojskowej zupełnie do wojny nie przystosowane i nie mające fachowych dowódców wyższego szczebla. Projektowano też utworzyć nie istniejący po obaleniu Rady Nieustającej organ władzy wykonawczej w postaci Administracji Nadzwyczajnej, wyposażonej w szerokie kompetencje, znacznie większe niż dawniej Rada. Organizowano też przyszłe powstanie w zaborze austriackim, którego legalną zasłonę stanowiły złożone nowemu władcy Leopoldowi II postulaty całkowitego samorządu i polonizacji (łącznie z własnym wojskiem) Galicji.

Rychło jednak okazało się, że w Polsce przeważa obawa przed wojną i spodziewaną w takim wypadku interwencją rosyjską, zwłaszcza, że i ewentualne nabytki galicyjskie okazywały się nie takie duże, jak się spodziewano, a perspektywa niewiadomych rekompensat dla Prus budziła sprzeciwy. Ponieważ lustrujący armię polską pruski generał Friedrich Adolf Kalckreuth uznał, że nie jest zdolna ona wystawić korpusu posiłkowego, Prusy doszły do przekonania, że Polska w razie wojny powinna pozostać neutralna.

Konwencja w Reichenbach podcięła założenia przymierza polsko-* d* -pruskiego. Jego twórcy z Ignacym Potockim na czele zawiedzeni w nadziei na odzyskanie Galicji szukali sposobów podtrzymania przymierza. Próbowali więc zainteresować króla pruskiego ofertą tronu polskiego dla jego syna, chcieli też zabezpieczyć Polskę szerszymi związkami sojuszniczymi oraz podtrzymać antyrosyjski kurs polityki pruskiej. De-putacja Interesów Zagranicznych przychyliła się więc do propozycji sojuszu z Turcją w nadziei, że scementuje to związek z dworem berlińskim od stycznia 1790 r. aliantem Turcji. Entuzjastą sojuszu z Turcją był poseł polski w Stambule Piotr Potocki, ale któremu jednak dotychczasowe instrukcje zakreślały bardziej ograniczone cele: ustalenie trwałych stosunków dyplomatycznych między obu krajami, wyjednanie korzyści handlowych dla Polski i nakazywały uchylanie tureckich propozycji sojuszniczych, a w razie natarczywych żądań ułożenia jedynie projektu przymierza. Sojusz ten przewidywał udział Polski w wojnie P^rze" ciw Rosji i odebranie jej ziem pierwszego rozbioru. Miano też nadzieję, że Turcja w pertraktacjach pokojowych z Austrią domagać się będzie zwrotu Polsce Galicji. Kategoryczny jednak opór Stanisława Augusta, uważającego przymierze to za „zamysł hazardowy i zgubny” spowodował, że w instrukcji dla posła zalecono wstrzymać się z zawarciem traktatu do momentu przystąpienia Prus do wojny z Rosją. Warunek ten

stawiał ideę przymierza pod znakiem zapytania, hamowało go również żądanie polskie zawarcia razem z sojusz£j3ł^^k^atu:^ŁandlQ\VL‘go. a ten "Torpedowany oyl _przez dyplomacie pruska przeciwną ułatwieniom dla polskiego handlu czarnomorskiego. Wreszcie sama Turcja po ReicHeh-*bachu nie była zhyt"5kłóhna do wchodzenia w związki utrudniające przyszły pokój z Rosją.

Nie dała też rezultatów próba zawarcia traktatu polsko-szwedzkiego. Inicjatywa wyszła od posła polskiego w Sztokholmie Jerzego Potockiego w lutym 1790 r. Gustaw III dość skwapliwie ją podjął i w początkach marca przesłał swemu posłowi w Warszawie Larsowi Engestrómowi propozycje wspólnego wojowania przeciw Rosji. Engestróm wiedział, że przywódcy sejmowi, z którymi był w bliskich związkach, na to nie pójdą, toteż ograniczył się do zaproponowania układu poręczającego niezawisłość obu państw przeciw obcej ingerencji i pewne ułatwienia w zakresie handlu. Dwór berliński jednak odradzał Polakom wchodzenie w te układy, toteż rozpoczęcie ich odwlekło się do sierpnia. Pokój rosyjsko--szwedzki, źle bardzo przyjęty w Polsce, spowodował ich zaniechanie.

Na jesieni jednak Gustaw III ponowił propozycje, ale znów sprzeciw pruski udaremnił zawarcie układu.

Już w 1789 r. rząd angielski zaczął wykazywać zainteresowanie rozwojem handlu z Polską, który zastąpić miał import angielski z Rosji. \ Warunkiem jednak tego było uwolnienie dróg handlowych od wygóro- \ wanych ceł pruskich, a to z kolei dwór berliński uzależniał od cesji Gdańska i Torunia. Poseł polski Bukaty lansował wprawdzie pomysł odbudowy portu w Połądze, ale było to na razie zbyt nierealne. Toteż przywódcy sejmu powściągliwie odnosili się do propozycji rokowań handlowych, pragnęli natomiast uzyskać polityczne gwarancje od Anglii i zawarcie trójstronnego przymierza polsko-prusko-angielskiego.

Po konwencji w Reichenbach antyrosyjskiej akcji Pitta towarzyszyła ^ wytężona działalność posła angielskiego w Warszawie Hailesa, mająca na celu nakłonić sejm do cesji Gdańska i Torunia w zamian za dogodną dla Polski rewizję traktatu handlowego z Prusami. Przyczyniła się ona i jednak do rozbudzenia nieufności wobec Prus. Opinia publiczna chciała widzieć w królu pruskim bezinteresownego protektora, a propaganda promotorów pruskiego przymierza rozpowszechniała to mniemanie.

W ciągu dwuletniego sejmowania podniosło się ogromnie optymistyczne samopoczucie narodowe, snuto plany większego podporządkowania Gdańska Rzeczypospolitej. Konieczność zapłaty za pomoc pruską mogła liczyć na zrozumienie, gdyby chodziło o odzyskanie Galicji, same ustępstwa celne nie mogły wydawać się dostateczną rekompensatą, a ich trwałość, mimo zapewnień o gwarancji angielskiej, budziła poważne wątpliwości. Na czoło niechętnych kombinacjom cesyjnym wysuwali się posłowie reprezentujący postawę staroszlachecką, adherenci hetmańscy,

41*

643

\