HP0033

76 Kategorie komparatystyki

Trudno zaprzeczyć, iż bardzo bliskie, wręcz „intymne" związki komparatystyki z literaturoznawstwem wynikają z tradycji. Trzeba jednak przyznać, iż tradycja ta ma niewiele wspólnego ze współczesną, poznawczą konstrukcją i logiką badań komparatystycznych, podobnie zresztą jak z dynamiką rozwojową współczesnej cywilizacji i kultury. Ma ona natomiast wiele wspólnego z archaicznymi mitami słowa, języka, literatury czy literackości, inspirującymi i uzasadniającymi w przeszłości uniwersałistyczne roszczenia literaturoznawstwa.

Obie pozostałe sugestie - utożsamienie ogólnego zakresu komparatystyki z komparatystyką literacką oraz utrzymywanie, jak dzieje się na uczelniach niemieckich, instytucjonalnego związku komparatystyki z teorią literatury (w postaci jednostek zwanych AVL, tj. skrótu od Alle-gemeine und Vergleichende Literaturwissenschaft) - pozostają w ścisłym związku ze sobą. Zawodzą one jednakże zdecydowanie w konfrontacji z praktyką badawczą i dydaktyczną. Ow związek AVL rodzi bowiem z jednej strony arbitralne i bezzasadne ograniczenie komparatystyki do badań literackich (wbrew logice samej nazwy komparatystyka), z drugiej zaś strony - pociąga równie problematyczne rozwlekanie teorii literatury poza literaturę. Znana bajka o kruku, który chciał zaśpiewać arię unaocznia grożące tu pułapki.

W tym niefortunnym mariażu obie nauki - komparatystyka i teoria literatury - tracą poznawczą wyrazistość i tożsamość. U podstaw wspomnianego mariażu zdaje się tkwić dziewiętnastowieczna, idealistyczno-ro-mantyczna koncepcja Geisteswissenschaften („nauk o duchu”). W epoce cyberprzestrzeni, mediów elektronicznych i kultury wizualnej konstrukcja nauki, której przesłanką i podstawą jest jedność owego „ducha” wydaje się jednakże nader problematyczna.

KOMPARATYSTYKA LITERACKA A DIALOG

Komparatystyka literacka wydaje się nie do pomyślenia bez dialogu. Trzeba jednak wyjaśnić, dlaczego ten związek między komparatystyką literacką a dialogiem zasługuje na uwagę i rozważenie, a nade wszystko -jakie przybiera on kształty¹. Komparatystykę literacką traktuję w tym wypadku jako poznanie, naukę i dziedzinę wiedzy, która zajmuje się zarówno relacjami w obrębie poszczególnych literatur - rozważa ona problem, w jaki sposób niezależne od siebie działania pisarskie i zbiory utworów tworzą formacje nazywane „literaturą polską", „europejską", „romantyczną" - jak też relacjami między odrębnymi literaturami, które, jak chociażby polska i koreańska lub niemiecka i filipińska, na pierwszy rzut oka nie mają ze sobą wiele wspólnego². Komparatystyka ta

1

   Problematykę komparatystyki jako dialogu podjął Peter V. Zima. Kbmparatistik ais dialogische Theorie, (w jego:) Komparatistik. Einftihrung in die Vergleichende Literatur-wissenschaft, Tiibingen 1992, s. 60-93. U Zimy kategoria dialogu pokrywa się w praktyce z dyskursem i intcrtekstualnością. Niektóre problemy z omawianej dziedziny porusza tekst Edwarda Kasperskiego i Ewy Szczęsnej, Dialog kultur a kultura dialogu. Dialog i reklama jaku formy kultury współczesnej, w: L. Rożek, S. Jabłoński (red.), Kultura tworzona w dialogu cywilizacji Europy, Częstochowa 2003, s. 225-242.

2

   Komparatystyką literacką w odróżnieniu od kulturowej nazywam taką komparatystykę, która zajmuje się relacjami między różnymi typami wypowiedzi słownych, w tym między różnymi typami literatury artystycznej oraz między literaturą artystyczną