Image0006

trzytomowe dzieło wydawane w Paryżu w latach 1934-1936, niestety, mało znane w Polsce, jak również trzytomowe studium Sir Stevena Runcimana (1903-2000), które ukazało się w latach 1951-1954, w Polsce zaś w 1987 roku jako „Dzieje wypraw krzyżowych”, gdzie autor z całym szacunkiem podszedł do relacji arabskich dziej opisów.

Mówiąc krótko, badania krucjat i życia w chrześcijańskich enklawach na Wschodzie w średniowieczu bez odwoływania się do spuścizny arabskiej są niepełne. Stąd zrodził się pomysł przybliżenia polskiemu czytelnikowi odległych czasów wypraw krzyżowych oglądanych z innego punktu widzenia. Niewiele w ogóle jest przekładów arabskich tekstów historycznych na język polski. W to, co jest, wpisuje się przekład z 1975 roku „Księgi pouczających przykładów” Usamy Ibn Munqida (1095-1188) dokonany przez Józefa Bielawskiego^{1 2} (1910-1997), profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Krótkie, acz ważne fragmenty interesujących nas arabskich kronik podał również Jerzy Hauziński w zbiorze „Islam w feudalnych państwach arabskich” z 1976 roku\

Niniejsza publikacja jest przede wszystkim skierowana do studentów historii oraz arabistyki. Dlatego szczegółowiej, niż się to czyni zazwyczaj, w komentarzach objaśniono np. zasłużonych w publikowaniu źródeł orientalnych.

Epoka

Schyłek XII wieku przyniósł przewartościowanie panującego od prawie stu lat porządku politycznego na Bliskim Wschodzie. Zdobyczą I krucjaty była nie tylko Jerozolima, ale szereg ważnych miast i terytoriów, jakie zdołali opanować krzyżowcy. Ruch krucjatowy, który początkowo powiększał polityczny chaos na tych ziemiach, stał się również bodźcem mobilizującym rozdrobnionych politycznie muzułmanów do walki z agresorem. Domena najeźdźców z Europy, Franków - jak pospolicie określali ich Arabowie i Turcy Seldżuccy - ulegała powolnemu kurczeniu, zwłaszcza od lat czterdziestych XII wieku. Na czele ruchu pragnącego wyprzeć Franków z Outremer nie stanął jednak żaden z kalifów bagdadzkich, których polityczne i moralne oddziaływanie na społeczność muzułmańską już dawno uległo poważnemu ograniczeniu. Słabość kalifów epoki krucjat można było również zmierzyć jego niewydolnością militarną, a tym samym brakiem wpływu na poczynania zrazu Seldżuków³, potem europejskiego rycerstwa, które zajęło święte i dla muzułmanów miejsca.

Ofensywa na pozycje krzyżowców w Ziemi Świętej wiąże się z turecką dynastią ZankTdów. Jej przedstawiciel Tmad ad-DTn ZankI (ok. 1085-1146) dzięki wojennym talentom został dostrzeżony przez seldżuckiego sułtana Muhammada II (zm. 1131) i mianowany atabegiem Mosulu (1127) oraz Aleppo (1128), a od 1130 roku stał się panem Syrii, a także najpoważniejszym wrogiem krzyżowców. Przełom lat trzydziestych i czterdziestych upłynął ZankTemu na walkach z Frankami i z cesarzem Janem Komnenem (1118-1143), który zamierzał odzyskać dla swej domeny strategiczną Antiochię, a także na rozwiązywaniu trudnych sporów wewnętrznych. Nieoczekiwana śmierć Jana I (1143) pozwoliła ZankTemu skupić się na kwestii odzyskiwania ziem będących w posiadaniu krzyżowców. Najdotkliwszym ciosem dla tych ostatnich była utrata Edessy (grudzień 1144). ZankT natomiast zyskał poważny kapitał polityczny i autorytet wśród muzułmanów. Być może nie byłby to ostatni sukces ZankTego, gdyby nie został przez swego eunucha podstępnie zamordowany w trakcie oblężenia Damaszku (wrzesień 1146). Następcą ZankTego został jego młodszy syn Nur ad-DTn (1118-1174), którego najważniejszym osiągnięciem politycznym było zjednoczenie Syrii i Egiptu po bezowocnej II krucjacie. Próby zmiany coraz bardziej niekorzystnej sytuacji dla Królestwa Jerozolimskiego były podejmowane przez królów Baldwina III (1143-1162) i jego młodszego brata Amalryka I (1162-1174), których

XI

1

   Kitab al 1'libar, Księga pouczających przykładów dzieło Usamy ibn Munkidha... Z języka arabskiego przetłumaczył, wstępem i przypisami opatrzył Józef Bielawski, Wrocław 1975.

2

   J. Hauziński, Islam w feudalnych państwach arabskich i w krajach ościennych (VII-XV w.), Poznań 1976, s. 173-208.

3

SeldZucy - turecka dynastia, która przyjąwszy islam od połowy XI wieku rozpocząła podbój Bliskiego Wschodu.