Obraz (164) 2

326 ROZSTAĆ SIĘ Z POLSKĄ?

dzonej kobiecości, wynajdując fantazmatyczne „kontrtypy”: Żyda, homoseksualistę, niewieściucha, histeryka⁴¹.

Zmagania się Polski i Rosji mogą być również z punktu widzenia krytyki postkolonialnej ujęte w kategoriach męsko-żeńskich. Panujący jest mężczyzną, podległy — kobietą. Oto bardzo ciekawy dowód takiego myślenia.

Aleksander Koszelow, wysłany jako urzędnik do Królestwa Polskiego, w roku 1866 sporządził notatkę dla cara Aleksandra II, oceniającą sytuację w Polsce w obrębie Imperium Rosyjskiego i metody unifikacji Polski z Rosją. Ponieważ uważał, że dobrze poznał charakter Polaków, uznał za swój obowiązek wypowiedzieć się na ten temat. A oto rezultaty jego szczerych wynurzeń. Polak jest nierozsądny, kłamliwy, fałszywy, niesamodzielny, przebiegły. „Kobiety w Polsce mają wszystkie te same wady, nawet w stopniu jeszcze bardziej rozwiniętym jak mężczyźni. [...] Dlatego też z łatwością można wyjaśnić dominację w Polsce kobiet nad mężczyznami. Jako że wspomniane wyżej wady spotyka się z reguły częściej u kobiet niż u mężczyzn, to «kobiecość» jest tym słowem, które najlepiej i najdokładniej oddaje charakter Polaków.. Zrozumiałe jest zatem, dlaczego w czasie swojej niepodległości Polacy nie mogli posiadać samodzielnego państwa i dlaczego zarówno wewnętrzne, jak i zagraniczne intrygi stanowiły podstawę ich całego życia państwowego i społecznego”. Zrozumiałe jest również dla Koszelo-wa, dlaczego katolicyzm ze swoim zakłamaniem i intrygami odpowiada naturze Polaków,

Temu światu hipokryzji i niewieścich intryg autor przeciwstawia prostolinijne „męstwo rosyjskiego ducha i świętość naszej Cerkwi”. Rosjanin jest męski, rozważny, roztropny i ufny, a Cerkiew — prawa i tolerancyjna. Wnioski z tej konfrontacji są oczywiste w swej politycznej prostocie: „Posiadamy wszelkie środki do pokonania Polaków, opanowania Polski i całkowitego nam jej podporządkowania”⁴². Zupełnie jakbyśmy czytali tak liczne u Saida przytoczenia, z pogardą feminizujące podbijane i kolonizowane przez Anglików czy Francuzów narody Wschodu. Dyskurs kolonialny zakładał, że męski Zachód musi podbić kobiecy Wschód i znajdował w tej mądrości dostateczne uzasadnienie. Dla Koszelowa Polska była takim „Wschodem”.

Zawiły wzór

Polska jednak potrafiła „być mężczyzną”. A to również wówczas, gdy kolonizowała tereny wschodnie — Ukrainę czy Białoruś. Do dzisiaj zresztą Polacy zachowali wobec tych krajów odruchy kolonialne, traktując je jako kulturowo niższe i zobowiązane do podporządkowania się „słuszniejszej” polskiej racji, zwłaszcza w ocenie historycznej przeszłości. Jest to tradycja Sienkiewicza, piewcy imperialnej piękności⁴³. Stefan Swieżawski doskonale rozumiał idące z tej strony zagrożenia dla społeczeństwa i Kościoła w Polsce: „Głęboko w nas zalęgła się Polska, którą nazywam «sienkiewiczowską». Henryk Sienkiewicz był na pewno genialnym pisarzem, ale wzorce, które nam zostawił i na których wychowują się bezrefleksyjnie całe pokolenia, są okropne. Pełno w nich pogardy i nienawiści dla innych narodów, innych bliskich nam przecież — bo sąsiednich — kultur, religii. Żyjąc tymi ideałami, nigdy nie staniemy się narodem otwartym, tolerancyjnym, ekumenicznym. Kościół będzie taki, jakie jest społeczeństwo”⁴⁴. Na Sienkiewiczu oparty jest mit kresowy, tak ważny dla polskiej tożsamości narodowej, która musi się pozbyć swych rojeń o wyższości kulturalnej. Trwałość mentalności sienkiewiczowskiej i posienkiewiczowskiej odsłania przybierające niekiedy drastyczne formy napięcie między „spójnością” narodo-