P1020225

] 20    4. Akapit

Sens naszemu milczeniu nadają nasze wcześniejsze wypowiedzi. Jeśli się podobały, zaskarbiły nam zaufanie, które nie poniesie takiego uszczerbku z powodu nawet dłuższego milczenia, jaki by mogło ponieść wskutek nieprzemyślanego odezwania. Dla otaczających nas ludzi milczymy mądrze, jeśli przedtem mądrze mówiliśmy. I odwrotnie, dzisiejsza głupia wypowiedź wpłynie na interpretację przyszłego milczenia. (W. Pisarek, Stówa mifdzy ludźmi, s. 23)

Tb również wypowiedzenie tematowe (Sens naszemu milczeniu nadają nasze wcześniejsze wypowiedzi) zajmuje pozycję inicjalną. Jednak jego relacja do zawartości akapitu jest nieco inna: stanowi ono jakby streszczenie całości, a kolejne zdania jedynie rozwijają i uszczegółowiają jego sens. W tym wypadku wystarczyłoby przeczytać pierwsze zdanie, aby dowiedzieć się, co autor chciał nam powiedzieć. Przykład ten pokazuje jedną z zalet posługiwania się akapitami analitycznymi - mogą one ułatwiać czytanie.

Walery Pisarek nazywał akapity analityczne publicystycznymi i tak o nich pisał: „[...] wzrok czytelnika, ślizgając się po tekście artykułu, zatrzymuje się przede wszystkim na wcięciach rozpoczynających akapity. Pierwsze słowa każdego z nich mają największe szanse dotarcia do świadomości śpieszącego się czytelnika. Dlatego właśnie trzeci typ akapitów' (na początku - zdanie wyrażające główną myśl) jest tak pożądany w wypowiedziach prasowych, reprezentujących - jak ktoś powiedział -literaturę pospieszną. [...] Wzorowa wypowiedź publicystyczna zbudowana jest z akapitów trzeciego typu, tak że pierwsze ich zdania układają się w logiczny ciąg, odpowiadający szkieletowi treściowemu wypowiedzi. To znaczy mówiąc innymi słowy - wystarczy przeczytać kolejno pierwsze zdanie każdego akapitu, by zorientować się, co (nie tylko: o czym) autor mówi” (Pisarek 2002: 162).

4.2.2. Akapity klasyczne: syntetyczny

W akapicie syntetycznym wypowiedzenie tematowe ulokowane jest na końcu. Pełni ono zazwyczaj funkcję wniosku, którego przesłanki zawarte są w rozwinięciu, lub puenty, efektownie zamykającej wywód. Ten typ akapitu nie pozwala na szybkie czytanie, na prześlizgiwanie się wzrokiem po tekście. Wręcz przeciwnie zmusza do uważnego przeczytania całości, utrzymuje w napięciu uwagę czytelnika, który - jak przy lekturze kryminału - musi w skupieniu śledzić wszystkie podawane szczegóły, aby zrozumieć, skąd wzięło się rozstrzygnięcie.

Akapity syntetyczne charakterystyczne są dla tekstów naukowych, ponieważ swoją budową odwzorowują właściwy myśleniu naukowemu sposób wywodu, a mianowicie wywód indukcyjny (od szczegółów do ogółu) bądź dedukcyjny (od przesłanek do wniosku). Na przykład:

Kopernik żył w epoce odrodzenia, której nazwa wywodzi się z tego, że naczelnym zadaniem ogromnej większości ówczesnych ludzi stało się przywrócenie nauce, literaturze i sztuce tego charakteru i rangi, jakie miały one w starożytności. Wiemy, że Kopernik spędził wiele lat w środowisku tych właśnie ludzi i że się „zaraził” ich entuzjazmem do kultury antycznej. Świadczy o tym między innymi styl niektórych rozdziałów De revolutionibus, zdradzający smak literacki, typowy dla ówczesnych humanistów. Dzięki prądom odrodzenia Kopernik mógł poznać wiele dzieł astronomów starożytnych, całkowicie zapomnianych w epoce średniowiecza, dziel wykładanych i komentowanych przez wybitnych i światłych nauczycieli, jacy wtedy działali w Krakowie 1 gdzie indziej. Ci właśnie ludzie rozsiani po całej Europie, stworzyli Kopernikowi niezmiernie sprzyjający klimat dla wszelkich dociekań naukowych i dla akceptacji jego odkryć. Rewolucja kopernikańska była zatem dziełem całego legionu ludzi odrodzenia. Kopernikańską nazwano ją zapewne dlatego tylko, że główne siły wrogów odrodzenia skupiły się właśnie wokół systemu heliocentrycznego, o który toczono największe walki w ciągu kilku stuleci. (W. Zonn, Astronomia z perspektywy czasu, s. 91)

Zdania w tym akapicie łączą się ze sobą na zasadzie powiązań logicznych, a każde następne wynika z poprzedniego. Ich ciąg doprowadza do końcowego wniosku zawartego w zdaniu przedostatnim (Rewolucja ko-pernikańska była zatem...), wniosku uzupełnionego przez zdanie ostatnie (Kopernikańską nazwano ją...). Oba te zdania współtworzą wypowiedzenie tematowe, a cały rozbudowany akapit to argumentacja uzasadniająca tezę zawartą w tym wypowiedzeniu.

Poza prasą, radiem, telewizją i Internetem niewiele jest okazji zabierania głosu wobec słuchaczy, którzy o mówiącym absolutnie nic nie wiedzą i odbierają jego wypowiedź bez żadnych uprzedzeń. Wystarczy bowiem przedstawienie osoby zabierającej glos jako dyrektora, dziennikarza czy dajmy na to mieszkańca Krakowa, by słuchacze zajęli wobec niej postawę odpowiadającą ich wyobrażeniom o dziennikarzach, dyrektorach czy mieszkańcach Krakowa. Zwykle mówi człowiek do ludzi, którzy go dobrze znają, pamiętają jego wcześniejsze wypowiedzi, lubią go lub nie lubią i mniej więcej wiedzą, czego się po nim mogą spodziewać. Wskutek tego, zabierając głos czy to prywatnie czy publicznie, zazwyczaj ciągniemy ze sobą bagaż opinii, jaką mamy u słuchaczy. Od niej w znacznym stopniu zależy ich zaufanie do naszej wypowiedzi, które z kolei wpływa na jej skuteczność. Tak więc zanim człowiek otworzy usta, by coś powiedzieć, już - właściwie bez jego udziału w danej chwili - rozstrzyga się kwestia wstępnego kredytu zaufania do tego, co powie. (W. Pisarek, Siowa mifdzy ludźmi, s. 105)