S Górski Metodyka Resocjalizacji (57)

nia przez jednostkę tych ról. A będzie to możliwe dopiero wówczas, gdy w jej życiu pojawią się takie pozytywne dążenia, których realizacjo wymaga zrezygnowania z dotychczasowych celów negatywnych, bowiem jedne są zaprzeczeniem drugich.

Wiąże się to ze stwarzaniem podopiecznemu sytuacji konfliktowych typu „zbłiżenie-zbliżenie” w połączeniu z zastosowaniem zasady konkurencyjności celów.

Konflikty „zbliżenie-zbliżenie" polegają na wyborze przez człowieka między dwiema równie nagradzającymi wartościami. W przypadku resocjalizowanego wychowon-ka jedna z tych wartości jest negatywna społecznie, druga zaś - pozytywna, np. może to być z jednej strony chęć przynależności do atrakcyjnej grupy przestępczej, z drugiej zaś - chęć postępowania zgodnego z wzorem osobowym lansowanym przez wychowawcę, z którym wiążą podopiecznego silne zależności emocjonalne.

Konkurencyjność celów natomiast oznacza takie wzmocnienie nagradzających walorów celu pozytywnego, aby wychowanek wybrał właśnie tę wartość, jako mającą dla niego większe znaczenie.

Postępowame_wychowanka niezgodne z wybranymi i uwewnętrzrijóńymi celami powoduje zachwianie wspomnianej zgodności, budząc niezadowolenie z siebie ł wyrzuty sumienia, czyli wywołuje-kacy wewnętrzne. Natomiast postępowanie zgodne z przyjętym celem, przeciwnie - budzi dodatnią samoocenę i zwiększa nadzieję na jego osiągnięcie, a więc wywołuje nagrody wewnętrzne.    ------—

Warto nadmienić, że są ludzie niezdolni do takich reakcji. Wówczas brak zgodności między własnym postępowaniem o przyjętymi celami, czy rolą społeczną, nie wywołuje u tych osób karzącej przykrości. Człowiek nie jest wówczas zdolny do uruchomienia mechanizmu nagród i kar wewnętrznych. Ludziom tym brak jest sumienia. Cecha ta spotykana jest często wśród osób o rysach psychopatycznych.

Jak więc widać, uruchomienie mechanizmu nagradzania i karania wewnętrznego wymaga równie/ posiadania przez jednostkę pewnej wrażliwości sumienia, tj. zdolności do emocjonalnego przeżywania niezgodności swego lub cudzego postępowania z przyjętymi wzorcami.

Wrażliwość tego rodzaju może się ukształtować tylko wówczas, gdy⁹⁵:

-    jednostka posiada potencjalną dyspozycję do reagowania emocjonalnego:

-    uwrażliwiające zjawiska zostaną wprowadzone do różnych sytuacji, z którymi człowiek się styka, np. aby dziecko stało się wrażliwe na własną lub cudzą nieuczciwość, w jego rozwoju musi wystąpić taki etap, w którym każde nieuczciwe postępowanie będzie karane;

-    reakcje emocjonalne jednostki będą skojarzone z właściwymi aspektami sytuocji. np. może być tak, że dziecko surowo ukarane za kłamstwo, skojarzy karę nie z faktem kłamstwa lecz z nieudolnością karania. Chodzi więc o to, aby kara została skojarzona w świadomości dziecka z tymi aspektami sytuacji, które mają być przedmiotem kształtowanej wrażliwości.

W rozdziale tym storaliśmy się omówić ważniejsze mechanizmy rządzące zachowaniem się człowieka. Prawidłowości tych nie można zmienić ani ominąć. Dlatego też stanowią one główną podstawę wszelkich metod wychowania, także resocjalizującego.

Metody resocjalizacji nie mogą więc wynikać z czego innego, jak tylko z przedstawionych prawidłowości. Tak rozumianymi metodami wychowania resocjalizującego zajmiemy się w dalszej części książki.

DIAGNOZA

Na podstawie dotychczasowych rozważań możno stwierdzić, że resocjalizacja jest procesem niezmiernie zróżnicowanym pod względem szczegółowych zadań i sposobów postępowania w każdym, indywidualnym przypadku wychowanka.

Aby wychowawca mógł dobrać odpowiednie metody * środki postępowania resocjalizującego, powinien znać: rodzaj, nasilenie i źródła destruktywnych zachowań podopiecznego;

** II Mutsyrioki Teoretyczne problemy wychowania moralnego. Welinowa 1965, t. 66.

121