soc4

266    ♦ ROZDZIAŁ 9

W moim przekonaniu zachowanie Rosjan i Chińczyków wynika z podejrzliwości co do naszych zamiarów w równym stopniu, jak nasze zachowanie wynika z podejrzliwości wobec ich intencji. Oznaczałoby to, że mamy wielki wpływ na ich zachowanie —- traktując ich jak wrogów, zapewniamy sobie ich wrogość.

J. William Fulbright

nych zasobów omawiamy w drugiej części „Psychologii społecznej w działaniu 2” w kontekście nakłaniania łudzi do unikania zachowań szkodliwych dla środowiska.

Posługiwanie się groźbą w rozwiązywaniu konfliktów

Uczestnicząc w konflikcie, wielu z nas ulega pokusie używania gróźb, aby skłonić drugą stronę do poddania się naszym żądaniom, uważając, że trzeba — jak określił to Teddy Roosevelt — „przemawiać łagodnie z wielkim kijem w ręku”. Rodzice często posługują się

groźbami, aby zmusić dzieci do posłuszeństwa, nauczyciele grożą uczniom wpisaniem nagany albo wysłaniem do dyrektora. Alarmującym zjawiskiem jest w Stanach Zjednoczonych coraz większa liczba młodych ludzi, którzy noszą przy sobie broń i używają jej do rozwiązywania konfliktów, zaczynających się zwykle od przepychanek na boisku. Groźby są powszechnie stosowane na arenie międzynarodowej. aby zaspokoić interesy jednej strony ze stratą drugiej (Turner, Horvitz, 2001).

W serii klasycznych badań Mortona Deutscha i Roberta Kraussa (1960, 1962) wykazano, że groźby nie są skutecznym sposobem

rozwiązywania konfliktów. Badacze ci opracowali grę, w której dwaj uczestnicy mają sobie wyobrazić, że kierują firmami przewozowymi nazwanymi Acme i Bolt. Celem każdego przedsiębiorstwa jest jak najszybsze dostarczenie towaru do miejsca przeznaczenia. Uczestnicy otrzymywali po 60 centów za każdy „przewóz”, lecz odejmowano im po cencie za każdą sekundę jazdy. Najkrótsza droga dla każdej firmy była jednopas-mowa i umożliwiała poruszanie się tylko jednej ciężarówki w jednym czasie. Wywoływało to bezpośredni konflikt pomiędzy przedsiębiorstwami, jak pokazuje rycina 9.8. Gdyby zarówno Acme, jak i Bolt próbowały kierować swoje pojazdy drogą jednopasmową, żaden samochód nie mógłby przejechać i obaj uczestnicy gry traciliby pieniądze. Każda firma mogła też wybrać inną drogę, która jednak była znacznie dłuższa, co powodowało stratę co najmniej 10 centów na każdym przewozie. Gra trwała dotąd, aż obie strony wykonały po dwadzieścia przewozów.

Jak reagowali uczestnicy, mając do rozwiązania taki dylemat? Po pewnym czasie większość wypracowywała rozwiązanie, które pozwalało obu stronom zarobić umiarkowaną ilość pieniędzy. Kolejno czekali, aż pojazd drugiej firmy przejedzie drogą jednopasmową, aby potem również z niej skorzystać. W innej wersji eksperymentu firma Acme miała dostęp do szlabanu na drodze jednopasmowej i mogła go opuszczać, zamykając konkurentowi przejazd. Czytelnik może przypuszczać, że użycie siły — szlabanu — zwiększyło zyski Acme, bo wystarczyło zagrozić zamknięciem, aby druga firma zrezygnowała z tej trasy. W rzeczy-

Gra w ciężarówki według Deutscha i Kraussa

Punkt startowy firmy Acme

Droga zastępcza dla firmy Acme

Punkt

docelowy firmy Acme

Sziaban kontrolowany przez firmę Acme

Droga

sm owa

Szlaban kontrolowany przez firmę Bolt

Rycina 9.8 Gra w ciężarówki

Uczestnicy odgrywają role szefów firm przewozowych Acmc lub Bolt. Aby zarobić pieniądze, muszą jak najszybciej przejechać swoimi samochodami z punktu wyjścia do miejsca przeznaczenia. Najszybsza jest droga jed-nopasmowa, lecz nie mogą się nią poruszać dwie ciężarówki równocześnie. W niektórych wariantach gry uczestnicy mieli dostęp do szlabanów, których używali do zamykania przejazdu konkurentowi na drodze jednopasmowej.

(Według Dcutsch, Krauss. 1962)