Łódź3

8 WPROWADZENIE DO LEKTURY

królowej Konstancji i królewicza datowany jest na kwiecień 1619 r. (s. 66), kiedy rodzina królewska przeniosła się już do Warszawy¹. Historyka literatury bardziej zainteresują w Ęjbum sodalium nazwiska znanych poetów: pod datą 9 V 1604 (s. 9) widnieje wpis kustosza kruszwickiego. Stanisława Grochowskiego, opatrzony adnotacją „Poeta celebris Polonus”; znaleźć tu można również młodego Jana Grotkow-jskiego (3 VII 1611: s. 25), którego nieznane dziś wiersze zachwalał później sam Jan Andrzej Morsztyn; są poeci Małopolanie - Piotr Zbyli-towski (22 VII1623; s. 85) tudzież autor m.in. Złotej wolności koronnej z 1609 r. oraz Apoftegmatów abo subtelnych powieści z 1615, Stanisław Witkowski (9 XII1618; s. 63): określeni w rubryce „Natio" jako Roxo-lani w księdze wpisów znaleźli się również - Józef Bartłomiej Zimorowic (8X 1617; s. 55) i Stanisław Serafin Jagodyński (15 VIII1619; s. 72)²; z kolei pod datą 2 II 1620 (s. 75) zapisano Samuela Twardowskiego, tożsamego zapewne z późniejszym autorem Nadobnej Paskwaliny³.

[ W listopadzie 1618 r. „PREFEKTOWI i BRACIEJ wszytkiej Kon-gregacyjej Wniebowzięcia Przenachwalebniejszej Bogarodzice MARYJE! PANNY, przy kościele Societatis fesu w Krakowie postanowionej” Kasper Twardowski (1592 - po 1631) przypisał poemat Łódź młodzi z nawałności do brzegu płynącą} Niespełna półtora roku wcześniej młody autor próbował wydać u Franciszka Cezarego swój poetycki debiut, Lekcyje Kupidynowe. Erotyczny poemacik o zacięciu dydaktycznym nie miał jednak szczęścia. Cezary zrezygnował z druku, gdy tylko nowo mianowany biskup krakowski, Marcin Szyszkowski, rozpoczął batalię z typografami i bibliopolamTo nieprawo mysinelyfuły. WyrÓkna Lekcyje przypieczętował indeks ksiąg zakazanych opublikowany pod koniec 1617 r. Twardowski opowiada w konfesyjnej Przedmowie do Łodzi, że mimo zakazu Szyszkowskiego próbował jeszcze wydać debiu-

ITINl\V AIl/I.Nil. DO LEKTURY

Unicki poemat, jednak zmogła go ciężka choroba, którą uznał za znak. filiryHhis, karząc go niemocą, ukazał prawdziwy wymiar cenzorskich wibiogów biskupa: gra szła nie o druk Lekcyj, lecz o duszę autora. Dliii ego ten poetycką pokutą postanowił zmazać literacki grzech, inspiracji szukając w zbożnym zgromadzeniu Kongregacji Wniebowzięciu NMP⁴.

Twardowski pisząc Łódź młodzi nie był jeszcze sodałisem, w apostrofie do muz określa siebie jedynie mianem: „tyrona tępego” (w. 27). Juk objaśnia Jędrzej Kitowicz:

Tyro nazywał się, który dopiero do kongrcgacyi przystępował i miał pewne czasy, do wysługi i nauczenia się sodalitatis obowiązków, zamierzone. Sodalisowic na kongregacyjach zasiadali w ławkach, tyronowie stali na środku w oratoriach albo klęczeli, jeżeli co przewinili.⁵

Stąd Przedmowę kończy pokorna prośba klęczącego tyrona (P 97-

102):

Pr/yjmicież tedy, proszę, Waszniość, moi Miłościwi Panowie, dar mały z łaską, ii w liczbę tych, którzy z nawałności swycli złych postępków do Kongregacyjej W[usz]m[ości ów] jako do bezpiecznego portu przypływają, acz niegodnego, policzcie i w Album Wasze, sług Przeczystej Matki Bożej a Paniej Waszej, wpisać rozkażcie.

Album sodalium dowodzi, iż życzeniu skruszonego poety stało się zndość: Kaspra-Twardowskiego wpisano tam po pięciu tygodniach od Huty, którą sygnowana została Przedmowa, 19 XII1618 r. Jak wszyscy Hodalisowie, w dniu przyjęcia poeta otrzymać musiał nie tylko stwier-ilznjący ten fakt uroczysty dyplom, podpisany przez prefekta, moderatora i sekretarza Kongregacji, ale również srebrny medal z wizerunkiem Matki Boskiej, zawieszany na piersiach jako „order Maryi”⁶.

Jezuici szczycili się pozyskaniem każdej zbłąkanej owcy - Wielewieki np. w swej kronice zapiski z kolejnych lat zwykł uzupełniać uwagami

Znaczniejszych sodalisów wymienia Compendium histońae Congregationis nobilium \ sub titido Assumplionis B[eatae\ Mańcie V\irginis\..., Kraków 1744, s. 97-106; por. też S. Załęski, 00. Jezuici przy kościele św. Piotra i Pawław Krakowie. Szkic historyczny. Nowy Sącz 1896, s. 31-32, przyp. 2.

Jako „Secretarius Cjongregationis] B[eatae] Mjariac] V[irginis]’^> podpisaf się Jago-dyński pod dedykacją niedatowanego łacińskiego druku Syzygia praeriobiliurn... coniu-gium... Christophori Chalecki et Mańcie Leon. Stuoebichin... decantata, którego powstanie datowano dotąd hipotetycznie na rok 1613 lub 1618.

Księga sodalisów nie potwierdza natomiast, domysłu Janusza S. Gruchały (Kasper Twardowski czyli Portret zelanta, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, red. S. Grzeszczuk, t. 2, Warszawa 1997, s. 552), iż wspomniany w Compendium... (op. cit., s. 33) bezimieimie Miaskowski może być tożsamy z autorem Zbioru rytmów Kaspra Miaskowskiego. Przed rokiem 1622, w którym umarł poeta, do Kongregacji przyjęci zostali jedynie Stanisław (9 V 1604) i Albert Miaskowscy (1 1607); por. rkps APPP 848, s. 10,14.

Szerzej na ten temat: R. Grześkowiak [wprowadzenie do lektury, w:] K. Twardowski, lAcyye Kupidynowe, wyd. tenże, Warszawa 1997, s. 10-11 („Biblioteka Pisarzy Staropol-ukich”, t. 7); tenże, Cenzor i poeta. Przypadki drukowanego debiutu Kaspra Twardowskiego', [w:] Autor-Tekst-Cenzura. Prace na XIIKongres Slawistów w Krakowie w roku 1998, red. .1. Pelc, M. Prejs, Warszawa 1998, s. 125-137.

J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta II/, oprać. R. Poilak, Wrocław 1951 (wyd. 2), s. 23. Świadectwo Kilowicza dotyczy czasów późniejszych o półtora wieku, jednak obyczaje i struktury sodalirji mariańskiej - niemal u samych początków' ujęte w K/lywne reguły wydrukowanym w 1587 r. przez generała zakonu, Claudia Aquavivę, statutem - odznaczały się „długim trwaniem” (czego dowodzi m.iri. wznowiony w' 1946 r. Przewodnik soclalicyj 1. Rostworowskiego).

^Ir> S. Załęski, Jezuici w Polsce, op. cit,. t. 1, s. 126.