DSC01457

WPROWADZENIE DO LEKTURY Tekst Fausta został poprzedzony dwoma prologami Pierwszy z nich rozgrywa się w teatrze i dotyczy formy utworu dramatycznego. Jej omówienie odłożymy do czasu poznania w klasie drugiej innych przykładów dramatu romantycznego. Drugi prolog zapowiada akcję utworu i przełom w życiu głównego bohatera - Bóg pozwala Mefistofelesowi wkroczyć w życie Fausta.

Akcja dramatu Goethego rozpoczyna się w noc bezpośrednio poprzedzającą święta Wiettaejnocy. w pracowni tytułowego bohatera. Nieokreślony bliżej czas akcji możemy umieścić w XVI w. -zgodnie z treścią legendy o bohaterze utworu. Faust jest człowiekiem dojrzał)™, tuż przed gra-nicą starości Ten uczony i nauczydd lekarz i przyrodnik posiadł całą wiedzę dostępną w^? jego epoce, co daje mu poczucie równości Bogu (patrz: wersy 518. i 616. dramatu). Bóg (Pan Prologu w Niebie) nazywa Fausta swoim sługą i planuje „przywieść go ku jasności" (patrz: wersy *99 “3⁰9')' Szatan pragnie zaś wystawić Fausta na próbę.

Bohater gardzi swoimi uczniami, najbliższego z nich. Wagnera, zwie „nudnym i obłudnym chłystkiem" (wers 523.). Zarazem ma poczucie niewielkiej wartości zdobytej wiedzy, a nawet jej szkodliwości. Relaqonując Wagnerowi praktyki lekarskie, które w młodości stosował w dobrej wierze w czasie epidemii, przyznaje: „Ja sam tysiącom truciznę podałem” (wers 1057). Uważa też, że nie zgłębił wcale tajników natury: gdy Mefistofeles przychodzi podpisać z nim pakt Faust mówi: „Natura nie chce mi otworzyć bramy. (...) I dawno wiedza mi obrzydła cala' (wersy 1752.-1754.).

W przytoczonych dalej fragmentach Fausta spróbujmy znaleźć zapowiadające epo%rpman-tyzmu podejście do kwestii rozumu i ludzkiej ! wiedzy.

WIEDZIEĆ WIĘCEJ.

Legenda o Fauście i sama jego postać były źródłem inspiraqi dla artystów różnych epok.

W literaturze do najsłynniejszych dzieł inspirowanych historią wędrownego uczonego należy tragedia Christophe-ra Madowe'a (czytaj: kństofera marlote): Tragiczna historia doktora Fausta (1588), której tematem, podobnie jak u Goethego, jest dążenie do najwyższej wiedzy i niecofają-ca się przed niczym ambicja poszukiwacza. Wybitną parafrazą Gustowskiego motywu jest powieść jednego z największych pisarzy niemieckich, Tomasza Manna (1875-1955). Jego Doktor Faustus (1947) to historia genialnego kompozytora,|| przekonanego o zawarciu z szatanem umowy, która ma być podstawą jego artystycznego natchnienia. Motyw paktu z diabłem wyzyskał także Adam Mickiewicz w balladzie Pani Twardowska. Wyraźnym nawiązaniem do mefistofelicznego wątku legendy o Fauście jest powieść Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata (patrz: lekcje 63., 64., 65.).

Historia Fausta była także wykorzystywana w muzyce, szczególnie w epoce romantyzmu. Powstały wówczas dwie wielkie opeiy „faustyczne": Potępienie Fausta (1846) Hectora (czytaj: iktora) Berłioza

I (1803-1869) oraz największe dzieło Charles'a Gounoda (czytaj: czarlsa gunoda; 1818-1893): Faust (1859). Wybitny romantyczny kompozytor węgierski Franciszek Liszt (czytaj: list; 1811-1866) stworzył tzw. Symfonię faustowską.

W malarstwie motyw feustyczny wyzyskiwany był w różnych epokach: w baroku reprezentuje go np. grafika Rembrandta Faust (1652-1653), w romantyzmie obrazy i rysunki Eugine | Delacroix (czytaj: iżendełakib), j wekspresjonizmie -obraz Friedricha Murnaua (czytaj mumała) Faust (1926), a wsztu-ce współczesnej - m.in. rysunek Salvadora Dalego Stary Faust (1968). I

&0W Wolfgang Goethe I jfaust (fragmenty)

■Bp

I    I    fAl/ST

I j _0I„ zgłębiłem już sekrety I    I    Ach, filozofii, prawa, medycyny,

I    I    j teologii teź, niestety.

I    I    przestudiowałem te dziedziny,

I    I Uj Lecz chociaż tyle się trudziłem.

Ił Tb głupi jestem, tak jak byłem!

II    Magistrem tytułują mnie, doktorem!

rl dziesięć lat już moich uczniów sforę Wodzę za nos raz tędy, raz owędy,

I [ioj W skos, wspak i nie wiem już którędy -I widzę: wiedzieć nic nam nie jest dane!

Ta myśl mi w sercu wypaliła ranę.

Jestem wprawdzie mądrzejszy od tych tam fircyków. Doktorów i magistrów, klech i pisarczyków, j jffl Nie dręczą mnie skrupuły, wyrzuty sumienia.

Nie boję się diabła, piekła, potępienia -Za to też wszelką radość mam wydartą,

Nie łudzę się, że wiem coś, co naprawdę warto,

Ani że mógłbym czegoś uczyć ludzi,

[20] Jakąś drogę im wskazać, dobro w nich obudzić.

I żebym chociaż zbił majątek przy tym.

Korzystał z uciech, opływał w zaszczyty!

Takie życie i psu by się sprzykrzyło!

Więc teraz tylko już na magię liczę,

[25] Że dzięki duchom, słowom ich i siłom,

Objawią mi się sprawy tajemnicze.

Żebym nie ględził w pocie czoła O tym, o czym nic nie wiem zgoła.

Chcę pojąć, na czym stoi świat.

(3°1 Jego przyczyny i zalążki,

Poznać wewnętrzny jego ład I w kąt odrzucić wszystkie książki. |...J Zamiast natury żywej, w której Kiedyś człowieka stworzył Bóg.

[35] W norze otacza dę ponurej Szkielet i ten wypchany kruki Ach, precz, precz stąd! W szeroki świat!

Tytuły fragmentów pochodu od tutorów podróżnik*-