m11

43 JMetafory w naszym życiu

Podstawa dośwladczeniowa metafor

Niewiele dotąd wiemy o doświadczeniowych podstawach metafor. Z powodu naszej niewiedzy w tej kwestii opisaliśmy metafory osobno, dodając jedynie uwagi o charakterze spe-kulaty wnym, dotyczące podstaw' doświadczeniowych. Stosujemy tę procedurę z powodu niewiedzy, nie zaś 20 względów' zasadniczych. W rzeczywistości uważamy, ie bez odniesienia się do podstawy doświadczeniowej nie sposób zrozumieć metafory ani nawet właściwie ją opisać. Na przykład - wujCRi to córa wywodzi się z zupełnie innej podstawy doświadczenie wej aniżeli szczęśliwy to góra czy' rozum 'to góra. Chociaż pojęcie córa jest takie samo we wszystkich tych metaforach, doświadczenia, na jakich się one opierają, są zupełnie odmienne. Nie chodzi o 10, że istnieje wiele odmian pojęcia góra, lecz raczej o to, że pojęcie pionu wiąże się dla nas z wielorakimi rodzajami doświadczeń, dając podstawę wielu różnym metaforom.

Jednym ze sposobów' uwypuklenia nierozerwalności metafor i ich podstawy doświadczeniow'ęj byłoby' wbudowanie podstawy doswiadczetiiowej do opisu znaczenia metafory. Tak więc, zamiast zapisywać .WIĘCEJ to góra i rozum jo góra, można by ukazać hardziej złożony związek, jak w następującym diagramie:

GÓRA

\vif;ckj

Ba^a doświad-czeniowa 1

doi.

GÓRA

MM KI

ROZUM

Baza doświad-czeniowa 2

DÓŁ

U CZUCIE

Tego typu opis uwydatniłby to, że obie części każdej metafory wiążą się ze sobą dzięki podstawie doświadczeniowej i żc metafory mogą służyć komunikacji jedynie dzięki tym podstawom doświadczeniowym.

Nie będziemy się jednak posługiwać takimi opisami, to zaś tylko dlatego, że zbyt tnało wiemy o doświadczeniowych podstawach metafor. Będziemy jednak stale używać wyrazu „to'" przy formułowaniu takich metafor jak więcej to córa. Owo „uf"' należy wszakże traktować jako śklót pewnego zbioru doświadczeń, na których oparta jest metafora i z których pomocą ją pojmujemy.

Podstawa doświadczeniowa odgrywa istotną rolę w zrozumieniu, jak funkcjonują metafory, które nie pasują do siebie ze względu na to, że opierają się na różnych rodzajach doświadczeń. Weźmy, jako przykład, metaforę NIEZNANE ro GÓRA; ZNANE TO DÓL, która występuje w wyrażeniach: „To jest zawieszone w powietrzu” i ,.Rzecz została ustalona” Podstawą doświadczeniową jest tu coś zbliżonego do rozumienie TO CHWYTANIE, jak w wyrażeniu „Nie chwytam tego wyjaśnienia ’. W odniesieniu dp przedmiotów fizy cznych, schwytanie czegoś w ręce pozwala dokładnie obejrzeć taką rzecz i w ten sposób rzetelnie zrozumieć, czemu służy'. Łatwiej ująć coś i obejrzeć starannie, jeżeli dany przedmiot znajduje się na ziemi, w stałym miejscu; trudniej ująć coś. co porusza się w powietrzu (np. kartkę czy kawałek papieru). Widzimy więc, że metafora nieznane to góra; znane to dół jest koherentna z metaforą rozumień ik to chwytaniu.

Jednak nieznane to córa nie jest koherentne z takimi mciaforami. jak dobre to góra i skończone to góra (jak w zwrocie „Koniec wieńczy dzieło”). Można by oczekiwać, żc skończone skojarz;/ się ze znane, zaś niedokończone z nieznane. A jednak tak nie jest, przynajmniej w odniesieniu do metafor związanych z pojęciem pionu. Dzieje się tak dlatego, że nieznane to góra ma zupełnie inną podstawę doświadczeniową aniżeli skończone to Góka.