Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego(4

a także kolekcję woskowych wałków fonograficznych zawierającą nagrania pieśni, opowieści, odgłosów zgromadzeń. Staraniem Jerzego Bańczerowskiego walki trafiły w roku 1962 do Instytutu Językoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Odtworzenie ich zawartości stało się dopiero możliwe w roku 1984 dzięki zastosowaniu japońskiej techniki laserowej. Świat usłyszał mowę i pieśni wymarłego ludu. W Japonii stało się to wielkim wydarzeniem; dzieci w szkołach uczyły się piosenki o powieściach płynących z wałków wujka Piusut-suki. Spuścizną po Bronisławie Piłsudskim opiekuje się od połowy lat siedemdziesiątych Alfred Majewicz z UAM, jeden z najwybitniejszych ajnulogów.

Nie ma wątpliwości, że jeszcze zupełnie niedawno języków paleosyberyjskich było więcej. Klasyfikacja genealogiczna wydziela trzy nie spokrewnione rodziny; czukoc-ko-kamczacką, jukagirską i jenisejską. Współcześnie tylko rodzina czukocko-kamczac-ka liczy więcej niż jeden język, pozostałe rodziny przetrwały tylko w postaci swych pojedynczych przedstawicieli: języka jukagirskiego i keckiego. Tradycja nakazuje do paleoazjatyckich włączać język niwchijski (giliacki) oraz ajnuski, ujmowane także osobno jako języki izolowane.

Do języków czukockich zalicza się: czukocki - o największej liczbie użytkowników (ponad 11 tysięcy), koriacki (ponad 6 tysięcy mówiących), sąsiadujący z czukockim od południa, oraz bliski koriackiemu - alutorski.

Podrodzinę kamczacką reprezentuje język kamczadalski, którym posługuje się ok. 500 osób.

Języki eskimo-aleuckie

„Eskimosi” i „Aleuci” stanowią etnonimy narzucone przez europejskich „odkrywców” i nie pokrywają się z nazwami rodzimymi tych ludów. Eskimosi to dwa spokrewnione ludy - Inuici i Jupikowie (obydwie nazwy mają znaczenie ‘ludzie’). Aleuci, nazwani tak przez Rosjan, sami siebie nazywają Unangasami. Domniemaną eskimo-ale-uckąpraojczyznąbył region Alaski. Współcześnie liczebność ich jest bardzo niewielka: Aleutów jest ok. 1500, z czego rodzimymi dialektami mówi ok. 200 osób. Eskimosi są liczniejsi: w sumie jest ich ok. 75 tysięcy, z czego najwięcej na Grenlandii (ok. 46 tysięcy). Wspólnotę komunikatywną tworzą Inuici (w liczbie pojedynczej: Inuk, w liczbie mnogiej: Inuit) mówiący dialektami obejmowanym nazwą inuit lub inupiaq. Ich obszar obejmuje Grenlandię (kilka dialektów), północną Kanadę i Alaskę po Cieśninę Beringa. Jupikowie (Yupikowie, jupik jest też nazwą języka, ok. 12 tysięcy użytkowników) są bardziej zróżnicowani pod względem językowym. Zamieszkują w zachodnich i południowych regionach Alaski oraz na Półwyspie Czukockim. Jupikowie - mieszkańcy Alaski nad Zatoką Pacyfiku - nazywają siebie Aleutami (a język - alutiią). Dialekty obu eskimoskich gałęzi sąsiadują na Diomidach w Cieśninie Beringa, gdzie wytworzył się język przejściowy od inuickiej nazwy Wyspy Ratmanowa - Imaklik, nazywany językiem imaklickim, powstały w wyniku stałych kontaktów rdzennych mieszkańców będących obywatelami dwóch mocarstw.

Języki indiańskie (amerindiańskie)

Języki indiańskie są południowymi sąsiadami Eskimosów. Rdzenni mieszkańcy Nowego Świata posługują się blisko dwoma tysiącami języków, które podzielono na kilka wielkich fyli, z których każda dzieli się dalej na rodziny. Są one bardzo zróżnicowane, brak jest jednak ogólnych cech, które pozwalałyby te języki scharakteryzować jako całość lingwistyczną. Wydaje się to wskazywać, że Nowy Świat zasiedlony został przez kilka niezależnych fal migracyjnych. Wiele z języków północnoamerykańskich przejawia tendencje do polisyntezy, co je wiąże z językami eskimo-aleuckimi. Klasyfikacja geograficzna nakazuje wydzielenie trzech grup językowych, których obszary pokrywają się z podziałem kontynentów: grupy północnej, środkowej i południowej. W Ameryce Północnej języków tych używa ok. I milion osób. Na wschodzie USA dominują języki algonkińkie z kri (cree, 80 tysięcy mówiących), językiem Odżibwejów (Ontario w Kanadzie, 25 tysięcy), czoktaw, fox, delaware i in. Spośród języków siouańskich najwięcej użytkowników ma język Siuksów Dakota (30 tysięcy), a z rodziny irokeskiej - język czerokeski (27 tysięcy w Oklahomie). Spośród języków athapaskańskich duże znaczenie mają języki nawaho (137 tysięcy) i zachodnioapaczeańskie (10 tysięcy).

W Ameryce Środkowej występuje przynajmniej 70 języków rdzennej ludności, a liczba ich użytkowników przekracza 7,5, miliona. Najwięcej użytkowników ma rodzina majańska: zespół języków kicze (quiche) w Gwatemali (ponad 1 milion), 200 tysięcy jukatański (na Jukatanie w Campeche, w prowincjach Quintana Roo i Chapas w Meksyku) oraz w Gwatemali i Belize - ponad 600 tysięcy. Językiem azteckim z fyli aztec-ko-tonoańskiej mówi 1,2, miliona osób.

W Ameryce Południowej ludność rdzenna (ok. 16 milionów) używa blisko 1500 rdzennych języków. Jedynym językiem indiańskim o statusie języka oficjalnego jest gu-arani w Peru, należący do rodziny tupijskiej. Używa go ok. 3 milionów osób. Najwięcej użytkowników, bo blisko 7 milionów, mają języki rodziny keczua i aymara.

Języki papuaskie

Przestrzeń języków papuaskich ograniczona jest do obszaru Nowej Gwinei oraz na zachodzie od wysp Halmahera, Timoru, Sumbawy i Enggano po Santa Cruz na wschodzie. Na obszarze między Santa Cruz a Nową Gwineą języki papuaskie są w użyciu na Wyspach Salomona (Bougainville, Savo), Nowej Brytanii. Granicę południową wyznacza Nowa Kaledonia i Wyspy Lojalności.

Nowsze badania pozwoliły blisko 500 języków nowogwinejskich zaklasyfikować do jednej makrofyli - centralnonowogwinejskiej, podzielonej na ok. 100 rodzin. Pozostałe (powyżej 240 języków) podzielono na wiele rodzin i grup, wśród których jedną z większych jest północnonowogwinejska (ok. 60 języków). Kilkadziesiąt języków traktowanych jest jako izolowane, bez określonej przynależności genetycznej. Globalna liczba użytkowników sięga 3 milionów, a najwięcej osób posługuje się językami z regionu centralnego (New Guinea Highlands) - enga (150 tysięcy), chimbu (130 tysięcy), huli (60 tysięcy), kewa (50 tysięcy). Dość liczna jest ludność zachodniopapuaska na wyspach Timor i Alor, a językiem bunak z tego regionu mówi blisko 50 tysięcy osób.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Wśród cech języków papuaskich wymienia się tonalność, natomiast morfologia jest złożona typu aglutynacyjnego - wykładnikami relacji gramatycznych są przedrostki i przyrostki, orzeczenie często zajmuje ostatnią pozycję w zdaniu, a forma rzeczownika wyraża opozycję agentywności i faktytywności. Factitivum - termin używany najczęściej synonimicznie z causatnum. Niekiedy jednak rozróżnia się te terminy, rozumiejąc przez causativa wyłącznie formacje dewerbalne

285