Przemiany męskości w kulturze współczesnej (3)

K/IT%—IhWWKl

Kenneth Clatterbaugh uważa, tt w późniejszym okresie stosunek do feminizmu wyznaczył kitka różnych perspektyw w studiach nad męskością: prolemlnistyczną, gejowską, konserwatywną, mityczno-poetycką. skoncentrowaną na prawach mężczyzn’*. W tekście skupię się na przedstawieniu pierwszego nurtu.

Bardzo dynamiczny rozwój studiów nad mężczyznami nastąpił pod koniec lat siedemdziesiątych i w latach osiemdziesiątych minionego stulecia. Kimmel'¹ pisze, że w tym okresie można było zaobserwować duży wzrost zainteresowania środowiska naukowego problematyką męskości, w związku z tym studia nad mężczyznami rozpowszechniły się na uniwersytetach i w college'ach. Pojawiły się specjalne wydania czasopism akademickich poświęcone tej tematyce. Zaczęto wydawać także naukowe monografie, książki i antologie dotyczące męskości. Bród¹⁴ twierdzi, że studia nad mężczyznami nie mają zadania wyciszenia studiów kobiecych, wprost przeciwnie. Oba rodzaje badać formułują podobne pytania dotyczące mężczyzn i męskości. Podnoszą nowe kwestie, demonstrując szkodliwość istniejących tradycyjnych wzorów męskości zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Studia nad mężczyznami próbują naświetlić naturę rodzicielstwa, problem płciowej segregacji na rynku pracy. Krytycznie oceniają rolę ojca jako nieobecnego w domu żywiciela rodziny oraz pozostawienie sfery domowej kobietom. Wykazują niedostatki męskiej socjalizacji, w której ostro oddzielone są od siebie praca i sfera domowa. Kwestionują założenia obecnie funkcjonującego systemu socjalizacji chłopców; bardzo krytycznie oceniają wychowanie w kierunku przemocy.

Duży wpływ na ukształtowanie się współczesnej postaci badań nad mężczyzną miały dwie prace Herba Goldberga opublikowane w drugiej połowie lat siedemdziesiątych - The Hazards of Being Małe (1976) i The New Małe (1979). Stanowią one ważne punkty w programach studiów nad mężczyznami prowadzonych na amerykańskich uniwersytetach. Obie książki zawierają krytykę tradycyjnego modelu męskości, wskazując jednocześnie na potrzebę zmiany tego wzorca. W pierwszej z nich Goldberg ukazuje, jak wiele mężczyzna traci ze swej spontaniczności i wrażliwości, przejmując stereotypową rolę męską. Autor formułuje pogląd, iż tradycyjny paradygmat męskości jest paradygmatem samozniszczenia¹¹. Męski Imperatyw wyma-

ⁿ Cyt ZK M. Ratfiowlcz, Moda wikT polskiego ttw. Kategoria geodeta debiuty lal 90., KrakOw 2000, Ł 27.

°MS. Mmml, Rtthinking lAasaJruty..., t. 9-24.

" K Bmd. A Cm* lor Umft Studios, (w:| Omgtog Mon..., i. 263-277.

*R Goktarg. Wrtthy macha. Uęiuym* 2000, fcm p. Kotyuko, Wanuwa 2000. %. i) (tytuł ptMkwgo wydania U) kupM uwalam u myWey)

gający od mężczyzny ciągłego potwierdzania męskości, zawierający przymus dominacji I działania, zdaniem Goldborga, Kurni Instynkt przetrwania. Inną ważną pracą, która silnia oddziałała na badania prowadzono w ramach studiów nad mężczyznami, jest książka Josepha H. Płocka The Myth of Masculinity, Amerykański psycholog uważa, Iż błędne jest przekonanie zakładające istnienie stałych, niezależnych od wpływów społecznych I kulturowych zestawów cech znamionujących zachowanie się przedstawiciela płci męskiej. Negatywnie ocenia on tradycyjną rolę męską, definiowaną głównie na podstawie szkodliwych stereotypów, sugerując, że powinna ona być zmieniona’*.

Dziś w ramach wydziałów humanistycznych na wielu uniwersytetach zachodnich, szczególnie anglosaskich, obok kursów dotyczących kobiecości prowadzi się również równolegle kursy poświęcone problematyce męskości. Podobny rozwój dokonuje się na uczelniach polskich, na przykład w ramach studiów nad problematyką społecznej i kulturowej tożsamości płci przy Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego (na krakowskiej uczelni wprowadzono przedmiot socjologia męskości).

Począwszy od lat siedemdziesiątych XX wieku, najpierw w Stanach jednoczonych, a następnie w większości krajów rozwiniętych - w reakcji na zmiany tradycyjnego paradygmatu męskości - zaczął powstawać społeczny ruch mężczyzn (men's movement). Marcin Śmietana wyjaśnia, że mianem tym określa się szeroki wachlarz inicjatyw, w tym prądów i organizacji pozarządowych, których celem jest wspieranie mężczyzn, dbałość o ich prawa, promowanie nowego lub tradycyjnego paradygmatu męskości. Organizacje te obejmują wiele odłamów: zarówno postępowych, jak i konserwatywnych'⁷; profeministycznych, jak i anlyfeministycznych.

W niniejszym opracowaniu skupię uwagę na analizie mchów wspierających emancypację kobiet. Profeministyczny ruch mężczyzn w Stanach Zjednoczonych domaga się zwiększenia praw kobiet i jest pizeciwny stoso-

" Por.: J.H. Płock, The Myth ot Masculinity, Cambridge 1981; tenże, American Fahering in Histoocal Parspoctwe, (w;] Chtmging Men..., s. 83-97.

ⁿ W latach osiomdzlosiątych i dziewięćdziesiątych XX w. w reakcji na dokonania feminizmu (wopomnia-ny becMeaft) powalało «Me orgarizacf dążących do odbudowy tradycyjnego peradypnelu mąefcofcć Wiomi Przyrzeczeniu {Prawe Keepers), Wolni Mężczyźni (Free Mon) czy lak zwany mdi mtyczn&coa-lycki (my»iapoiecmo»omwnd.Orgeniz«cfelo ekcorfcagt»oloyczned«l»młin«n>a meafco*d i koboofed oraz wyauwa|ą argumenty reigijne (za: M. Śmietano, Ruchy społeczne mężczyzn..., 1.10-11). Jedną z najważniejszych poetaci ruchu iritycznopoetycklego na przełomie lat odemdzfeilątych I dzfewfeddzie-olątych XX w. stal się Robert Bły, autor Żelaznego Jana (zob.: M. Schwobe, Mythopoehc Men’s Work aa $ SmKfi tor CammunlM, (wrj U.S Klmmet. MA Meaaner, Utną Um, Bosun 1894, a 507-*t»).