Magazyn6
1101

203

AUSTRJA

das heuiige Osterreich, Stuttgart 1928. — Die Osterreichi-schen Alpen, Sammdwerk hrg. v. H.    VV»en

— F. Machałschek: Die Alpen, Leipsig 1929.

Klim.

B. HISTORJA I SPRAWY POLITYCZNE.

I. Dzieje Austrji do r. 1867. II. Mo-narcbja Austro-węgierska. 1. Ustrój i polityka wewnętrzna. 2. Polityka zagraniczna. 3. Upadek. III. Austrja powojenna. I. Sytuacja międzynarodowa. 2. Ewolucja ustrojowa IV. Austrja a Polska

I. Dzieje Austrji do r. 1867.

Nazwa Austrji (Osterreich), pojawiająca się po raz pierwszy w r. 996, pozostaje w związku z jej pierwotnym charakterem wschodniej marchji (Ostmark) Niemiec, w szczególności Ba war j i. Pierwsza próba zorganizowania takiej marchji przeciwko Awarom przypada na czasy Karola Wielkiego. W X w. stworzono ją na nowo przeciwko Węgrom, w którym to celu tery-torjum odpowiadające mniej więcej dzisiejszej Austrji Dolnej oddane zostało przez cesarzy niemieckich margrabiom z rodu Babenbergów (od r. 976). Ród ten wydał cały szereg wybitnych władców — wśród nich św. Leopolda III, patrona A. aż po dzień dzisiejszy, — którzy usamodzielnili się od Bawarj i z tytułem książęcym (Herzog) i rozszerzyli swe panowanie na A. Górną i Styrję. Po wygaśnięciu Babenbergów w r. 1246 do długiej walki o ich spuściznę stanęły Czechy i Węgry, wciągając też do niej polskich Piastów. Podczas bezkrólewia w Rzeszy opanował A. Przemysł Ottokar II, zginął jednak następnie w walce z Rudolfem z Habsburga, który w r. 1282 nadał A. ze Styrją i Krainą synom swoim jako lenno Rzeszy. Rozszerzona w XIV w. o Karyntję i Tyrol, stała się ona odtąd podstawą potęgi rodowej Habsburgów, którzy w miarę utraty swych pierwotnych posiadłości szwajcarskich coraz bardziej zwracali się ku wschodowi, a w r. 1382 przez nabycie Trjestu dotarli do morza. Nie ziściły się wprawdzie widoki na węgierską lub polską sukcesję po zmarłym w tym samym roku Ludwiku andegaweńskim. Ale za to w r. 1437, po śmierci Zygmunta luksemburskiego, zięć j .'go Albrecht austrjacki objął po nim nietylko niemiecką, ale też węgierską i czeską koronę. Godność cesarską piastowali odtąd Habsburgowie — z jedną tylko krótką przerwą w XVIII w. — aż do końca istnienia rzymskiego cesarstwa narodu niemieckiego. O Węgry i Czechy musieli natomiast rywalizować jeszcze długo z królami narodowymi, a zwłaszcza z domem jagiellońskim.— Po Maksy-miljanie I (1493—1519)1 który przez małżeństwa własne i syna pozyskał dla Habsburgów Burgundję z Niderlandami oraz Hiszpanję z jej kolonjami amerykańskie-mi, dynastja podzieliła się na dwie linje: hiszpańską, idącą od Karola V, i austrjac-ką, którą założył jego brat młodszy Ferdynand I. On to właśnie w r. 1526, niedługo po objęciu w dziedzictwo krajów austrjackich, pozyskał po bitwie pod Mohaczem także Węgry i Czechy. O Węgry rozpoczęła się jednak niebawem dwu wiekowa walka z Turkami, towarzysząca odtąd stałemu antagonizmowi Habsburgów do Francji, wywołanemu sporami o posiadłości burgundzkie i włoskie. Równocześnie dom austrjacki stał na czele walki z protestantyzmem, która doprowadziła wkońcu do wojny trzydziestoletniej; skończyła się ona w r. 1648 nietylko ogromnem osłabieniem Rzeszy, ale też właściwie przegraną Habsburgów. Mimo to jednak, po odsieczy Wiednia przez Sobieskiego w r. 1683, mogli oni w szeregu zwycięskich wojen wyprzeć ostatecznie Turków z Węgier, walcząc róv^rnocześnie o sukcesję po wygasłej w r. 1700 linji hiszpańskiej. Uzyskali jednak tylko jej posiadłości włoskie i belgijskie, a w r. 1740 z cesarzem Karolem VI wygasła po mieczu także austrjacka linja Habsburgów. Dzięki prawu sukcesyjnemu, ustalonemu w t. zw. sankcji pragmatycznej z r. 1713, całe dziedzictwo po nim objęła córka, Marja Teresa, zamężna z ks. Franciszkiem lotaryńskim, której potomstwo przybrało nazwę domu habsbursko-lotaryń-skiego. Mimo zagarnięcia przeważnej części Śląska przez króla pruskiego Fryderyka W., czterdziestoletnie rządy cesarzowej Marji Teresy stały się dla Austrji okresem wielkiej pomyślności, utrwalenia jedności państwowej, rozwoju kulturalnego i pożytecznych reform wewnętrznych. Mniej szczęśliwe były radykalne reformy jej syna Józefa II, na którego spada też główna odpowiedzialność za udział matki w rozbiorze Polski, a po którym dopiero brat jego Leopold II musiał w ciągu dwuletniego zale-dwo panowania uspokoić wewnętrzne stosunki, unikając zarazem konfliktów zewnętrznych, nawet z rewolucyjną Francją. Obfitowały natomiast w wielkie przewroty