Magazyn6
7701

769

CZARTYZM — CZAS PRACY

dowało się w okresie kryzysu, czy ożywienia, przechodziły od stanu rewolucyjnego podniecenia do bierności.

Literatom: Bem Gcschichte da SonnlumuJ in England. Stuttgart 1913. — Brentanoi Eine Geschichte der wirtechaftlichen Entuncklung England*. Jma 1998.— Gammages The l tutor v of the Chartut Moeement. London 1864. — Bot tli Mara The Chartut Motement. Manchester 1925. — Rotheteim Unc ipogue du tnoutimenf outrrier anginie: Chartumt et trade-umonisme. Pari* 1929.

Ludwik Kulczyck,.

Czas pracy.

I. Uwagi wstępne. i. Pojęcie czasu pracy. 2. Czas a wydajność pracy. II. Czas pracy przed wojną światową. I. Podstawy rozwoju, a, W. Brytanja. 3- I'^raI1' cja. 4. Niemcy. 5* Austrja. 6. Rosja. III. Czas pracy po wojnie światowej. 1. Ogólne wytyczne. 2. Niemcy. 3. Austrja. 4* Czechosłowacja. 5. Francja. 6. Belgja. 7. Italja. 8. W. Brytanja. IV. Czas pracy w Stanach Zjednoczonych Ameryki. V. Polska. VI. Konwencje Międzynarodowe. i- O czasie pracy. 2. O pracy nocnej. 3. O odpoczynku tygodniowym.

I. Uwagi wstępne.

1. Pojęcie czasu pracy. C. p. w rozumieniu wywodów poniższych dotyczy pracy najemnej. Za c, p. uważa się — w myśl obowiązujących przepisów — liczbę godzin, przez które pracownik obowiązany jest na mocy umowy pozostawać w zakładzie pracy lub poza nim do rozporządzenia kierownika robót. Mierniki trwania c. p. dla poszczególnych okresów rozwoju gospodarczego są zależne od układu stosunków społecznych, rozwoju techniki i stanu bogactwa narodowego. Długość c. p. nie bywa przystosowywana do sił i uzdolnień pracownika indywidualnego, lecz ustalana bywa schematycznie. Wszelka próba społecznej oceny c. p. wymaga nietylko zbadania jej trwania, lecz i jej natężenia (jednostajność pracy, praca w zakładach szkodliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia), oraz rozkładu c. p. w ciągu dnia, względnie okresu dłuższego (praca bez przerw, praca w nocy, praca bez regularnych dni odpoczynkowych). Niepodobna również — gdy idzie o taką ocenę — wyodrębnić samego c. p. z całego zespołu warunków, w których żyje pracownik poza zakładem pracy, a zależnych bezpośrednio od wysokości zarobku (mieszkanie, odżywianie, możność zaspokojenia potrzeb kulturalnych). Ocena gospodarcza c. p. jako czynnika kosztów produkcji winna być rozpatrywana w związku z całokształtem warunków wytwarzania. Na ostateczny wynik pracy wpływa bowiem poza wysiłkiem indywidualnym robotnika, stan urządzeń technicznych danego zakładu, organizacja pracy, poziom administracji, wreszcie stan kapitału i kredytu. Najwyższa norma c. p. bywa we wszystkich okresach rozwoju różnicowana nietylko w poszczególnych działach gospodarstwa (przemysł, handel, rolnictwo), lecz również i w samym przemyśle bywa ustalana różnie w zastosowaniu do poszczególnych gałęzi przemysłu, rodzajów pracy, względnie kategorji pracowników.

2. Czas a wydajność pracy. W początkach istnienia systemu fabrycznego przeważał pogląd o korzyściach bezwzględnych długiego dnia roboczego. Wszelkie niedobory gospodarcze, techniczne lub organizacyjne usiłowano wyrównywać w drodze najmniejszego oporu w kalkulacji kosztów produkcji na taniej robociżnie. Wyłomu w tym poglądzie dokonały, między innemi, badania, przeprowadzone w końcu ubiegłego stulecia w wielu krajach przemysłowych nad długością c. p. a jej wynikiem. Badania te ujawniły odrębność praw, którym podlega człowiek jako żywy czynnik produkcji, a zarazem i ich działanie, które powoduje — niezależnie od woli człowieka, a nawet i nakazów prawnych — kurczenie się wyników pracy po pewnym czasie jej trwania. Stwierdzono mianowicie, że po osiągnięciu pewnej granicy optymalnej, nietylko bardzo szybko wzrasta zużycie ener-gji człowieka, lecz i wydajność pracy zaczyna raptownie spadać. Ustalenie owej granicy optymalnej jest dość zawiłe i niejednakowe dla poszczególnych rodzajów pracy. Eksperymenty skracania dnia pracy przeprowadzali sami przemysłowcy w wielu krajach już w okresie przed wojną światową, ustalając wszędzie wzrost wydajności pracy przy 8 godzinach w porównaniu z normami wyższemi. (Burkhardt we Francji, Henryk Freese, Ernst Abbe w Niemczech, Fromont w Belgji, Mather & Platt w Anglji oraz szereg przemysłowców w Stanach Zjednocz. Ameryki z H. Fordem na czele). Instytucje naukowe (Industrial Fatigue Research Board w Anglji), przeprowadzając badania nad zmęczeniem, stwierdzają, że wahania wydajności są bardzo znaczne przy pracy 8 i więcej godzinnej. Owe doświadczenia znalazły również potwierdzenie w wielu krajach, po wpro-

49

Ęncyklopedja nauk politycznych.