Magazyn6
8301

875

DŁUG PAŃSTWOWY

długu wewnętrznego. Dług zagraniczny jest uzasadniany jedynie w pewnych fazach rozwoju gospodarczego kraju, względnie przejściowo w pewnych okolicznościach i z chwilą, gdy państwo posiada ku temu odpowiednie warunki, wskazane jest jego spłacenie, choćby nawet kosztem zaciągnięcia na ten cel długu wewnętrznego. Zresztą warunki, na których robione są pożyczki zagraniczne, przesądzają zwykle o konieczności zamortyzowania ich. Inaczej rzecz się przedstawia przy długu wewnętrznym, przedewszystkiem wtedy, gdy jest to dług wieczysty. Ale nawet wówczas, gdy dług zaciągnięty jest w formie pożyczek amortyzacyjnych, problem ten istnieje, gdyż państwo ma zwykle możność pożyczać corocznie sumę, równoważną dokonanej amortyzacji, utrzymując w ten sposób globalną sumę swego długu na tym samym poziomie. Istnieje szereg teoryj, przemawiających tak za, jak i przeciw amortyzowaniu długu państwowego. Jednym z najbardziej istotnych argumentów, na którym opierają się poglądy, iż amortyzacja nie jest konieczna, jest skonstatowanie, że relatywny ciężar długu z biegiem czasu automatycznie maleje dzięki przyrostowi ludności i wzrostowi dochodu narodowego, a także stopniowemu spadkowi wartości pieniądza. Skonstatowanie to w ogólnych zarysach jest słuszne dla XIX w. Niemniej nie jest rzeczą pewną, czy zawsze i w każdem państwie ludność i globalny dochód narodowy będą wzrastały. Mamy również przykłady długotrwałego spadku cen, czyli wzrostu wartości pieniądza. Pogląd o automatycz-nem maleniu relatywnego ciężaru długu nie jest w każdej epoce uzasadniony.

Ze względów społecznych za amortyzowaniem długu przemawia argument sprawiedliwego rozłożenia na pokolenia ciężaru wydatków państwowych. Niema nakładów, których użyteczność byłaby wieczna. Po dłuższym albo krótszym okresie czasu maleje ona, względnie całkowicie znika. Stąd sprawiedliwe jest, by koszta ponosiły te pokolenia, które z tych nakładów korzystają.

Z punktu widzenia finansowego amortyzowanie długu podnosi kredyt państwa, poczucie bezpieczeństwa pożyczonego kapitału wzrasta u wierzycieli, stąd stają się gotowi pożyczać za niższe oprocentowanie. Przez konwersje może wówczas państwo obniżyć ciężar obsługi swego długu. Kwoty więc wydane na amortyzację długu nietylko powodują oszczędność obsługi zamortyzowanej części, ale w rezultacie i obsługi całego długu państwa.

Co zaś do gospodarczej roli amortyzacji długu państwowego, to najsilniejszym argumentem za nią jest klasyczne rozumowanie, podawane przez Stuarta Milfa, które jednak spotyka przeciwników. Można je streścić jak następuje: Podatek, który ściąga państwo na cele amortyzacji, zmniejsza wydatki konsumcyjne obywateli, a nie narusza ich kapitału (o ile oczywiście nie przekracza pewnych granic). Natomiast suma, zwrócona wierzycielowi państwa, traktowana jest przez niego jako kapitał i wobec tego jest przezeń inwestowana. Stąd amortyzacja długu państwowego daje w końcowym efekcie zwiększenie kapitału narodowego.

Wreszcie, jeżeli chodzi o politykę finansową państwa na dłuższy okres czasu, to praktyka wykazuje, że prawie każde państwo co pewien czas znajduje się w sytuacji, kiedy zmuszone jest uciec się do zaciągania długów. Jeśliby więc długi raz zaciągnięte nigdy nie były amortyzowane, to wkońcu musiałby przyjść moment, kiedy ciężar długu stałby się nadmierny i doprowadził do bankructwa państwa. Przezornie więc gospodarujące państwo musi amortyzować swój dług, t. j., obrazowo mówiąc, oczyszczać swą hipotekę z myślą o przyszłych potrzebach.

W praktyce w XIX w. z wielkich państw jedynie Stany Zjednoczone poważnie amortyzowały swój dług. Anglja czyniła to częściowo. Francja kilkakrotnie robiła próby, tworząc fundusze, względnie kasę amortyzacyjną, jednakże globalnie dług jej stale wzrastał.

Wielka wojna spowodowała ogromny wzrost zadłużenia się państw walczących. Powojenne dewaluacje częściowo albo nawet całkowicie zlikwidowały ciężar tego zadłużenia. W następnych latach nastąpiło ponowne zadłużenie się początkowo zagranicą, potem w ogromnych rozmiarach wewnętrzne. Ostatnio na tę drogę wstąpiły Stany Zjednoczone.

We wszystkich krajach oficjalnie uznawana jest dzisiaj potrzeba amortyzowania długu państwowego. Pozostaje to jednak przeważnie tylko teorją. W praktyce ogromna większość państw z przyczyn natury gospodarczej, czy też z racji błędów wła-