Magazyn6
8201

874

DŁUG PAŃSTWOWY

rentownych albo niedostatecznie rentowych wywołuje podrożenie pieniądza i przez to utrudnia przyjście samorzutnej poprawy gospodarczej.

Nieprodukcyjny dług państwowy ma swe główne źródła w deficycie budżetowym państwa i w wojnie. Wszyscy teoretycy i praktycy finansów publicznych zgodnie potępiają pokrywanie wydatków zwyczajnych państwa przez pożyczki. W praktyce zdarza się to nieraz i może być usprawiedliwione wtedy, jeżeli deficyt ma charakter przejściowy. Stale powtarzający się deficyt, pokrywany w drodze pożyczek, musi nieuniknienie doprowadzić do bankructwa państwa. Coroczne powiększanie długu państwowego pociąga za sobą wzrost wydatków państwowych, a przez to im dłużej trwa, tern trudniejsze staje się osiągnięcie równowagi budżetowej.

Wydatki, które pociąga za sobą wojna, względnie wywołana groźbą wojny konieczność wyjątkowych zbrojeń, z reguły przekraczają możliwości finansowe państwa w ramach jego normalnych dochodów. Zaciągnięte z tej racji długi są oczywiście nieprodukcyjne. Jednakże względy natury gospodarczej muszą w takich wypadkach ustąpić przed względami natury wyższej, jak obrona samego bytu państwa, względnie zachowanie całości jego terytorjum. W tej samej płaszczyźnie musi być również traktowana sprawa zaciągania długów na cele obronności państwa. Obronność ta jednak zależy nietylko od posiadanego uzbrojenia, ale również od zasobności gospodarczej i kredytu państwa. Stąd konieczność uwzględniania we właściwej mierze wszystkich powyższych elementów.

Szereg szczególnych zagadnień powstaje, jeżeli dług państwowy został zaciągnięty zagranicą. Kwestja produktywnego jego zużycia jest tu równie, a może jeszcze bardziej ważna, niż przy długu, zaciągniętym wewnątrz kraju. Obok tego wchodzą w grę konsekwencje dla bilansu płatniczego. W chwili zaciągnięcia długu kraj otrzymuje jednorazowy znaczny przypływ dewiz, względnie złota z zewnątrz, co w konsekwencji wyraża się w zwiększonym imporcie towarów z zagranicy. Opłacanie procentów i spłaty kapitału wymaga procesu odwrotnego, t. j. wypłacenia nazewnątrz pewnych sum w dewizach lub zlocie, które kraj dłużniczy musi uzyskiwać przez eksport swych towarów, względnie dostarczanie usług. W okresach gdy ruchy kapitałów, towarów i usług odbywały się pomiędzy krajami w warunkach względnej swobody, procesy te automatycznie się wyrównywały. W okresach takich jak obecny, gdy skrępowanie i reglamentacja obrotów międzynarodowych jest bardzo daleko posunięta, państwo, zaciągając dług zagraniczny, nietylko musi mieć na uwadze możność odpowiednio produktywnego użycia otrzymywanego ka pitału, ale również i możność takiego użycia, któreby dawało w rezultacie zwiększenie eksportu lub dostarczanie usług zagranicy.

Zaciąganie przez państwo długów zagranicą nieraz było przedmiotem krytyki. Z punktu widzenia ekonomicznego zaciągnięcie długu we własnym kraju przedstawia tę niewątpliwą korzyść, że zysk który stanowią odsetki przypada własnym obywatelom, t. j. biorąc ogólnie, wraca tam, gdzie został wypracowany. W pewnych wypadkach, szczególnie w krajach ubogich w kapitały, zaciągnięcie pożyczki wewnątrz kraju może być zbyt kosztowne, a przytem może wywołać dalsze podrożenie pieniądza. Zaciągnięcie wówczas długu zagranicą może być bardziej wskazane.

Istnieje również kwestja politycznych konsekwencyj długu zagranicznego. Znane są w historji fakty zbrojnego nacisku w wypadkach niewywiązywania się państwa-dłuż-nika ze swych zobowiązań. Dzisiejsze jednak zasady prawa międzynarodowego wykluczają możliwość użycia siły w tym wypadku. Tak samo kontrola, stosowana wobec państwa dłużniczego, która w przeszłości w pewnych wypadkach nabierała charakteru politycznego, dzisiaj jest znana tylko w formie instytucji „doradców" czy to z ramienia wierzycieli, czy też Ligi Naro-dów, działających w zakresie, nienarusza-jącym suwerenności państwa dłużniczego. W ostatnich latach zaobserwować można było w kilku wypadkach ciekawe zjawisko pewnej zależności wierzyciela od dłużnika, mianowicie w zakresie umów handlowych, kontyngentów i t. p. Wierzyciel musiał przyznawać w tej dziedzinie pewne ulgi dłużnikowi, aby zapewnić sobie regularną obsługę długu.

6. Amortyzacja. Jednem z najbardziej istotnych zagadnień dla polityki finansowej państwa jest kwestja, czy należy dług państwowy amortyzować, czy też nie. Oczywiście istnieje ona tylko w stosunku do