Magazyn6
6201

954

DUNAJEWSKI JUL JAN ANTONI

w Radzie Państwa i poparli rząd, lecz wza-mian za to uzyskali szereg ustępstw i swobód w Galicji, nadających temu krajowi faktycznie specjalne stanowisko w obrębie Austrji. W Radzie Państwa dał się poznać jako wybitny mówca i parlamentarzysta, gorący patrjota, widzący przyszłość Polski w jawnej pracy organicznej nad rozwojem sił narodu na wszystkich polach, konserwatysta, przeciwnik powszechnego głosowania, lecz posiadający zrozumienie dla dojrzałych zagadnień rozwoju społecznego, katolik z przekonania i monarchista. W 1880 r. został mianowany ministrem skarbu w gabinecie hr. Taaffe’go, łączącym konserwatystów niemieckich, Polaków i Czechów, a zwalczanym silnie przez centralistyczną liberalno-narodową lewicę niemiecką. W tym okresie był przywódcą i reprezentantem polityki polskiej w Austrji, stojąc na stanowisku równouprawnienia i samorzą-dzenia się wszystkich narodów Austrji, zobowiązanych za to do popierania jej mocarstwowego stanowiska, akceptując przymierze z Niemcami, wrogo ustosunkowując się do panslawizmu i Rosji, jednocześnie zaś ostro zwalczając wszelkie zakusy centrali-styczno-germanizacyjne liberalnych Niemców austrjackich. Ten system polityczny uważał on w ówczesnych warunkach za jedynie możliwy i korzystny dla całości narodu polskiego, to też realizował go z calem przekonaniem i energją i tak go utrwalił w umysłach swych współrodaków, że pozostał on podstawą polityki polskiej w Austrji i później aż do wojny światowej, mimo zachodzących tymczasem wielu zmian w sytuacji światowej. Jego wybitna indywidualność i przymioty prawdziwego męża stanu nadawały również kierunek polityce całego rządu, który zwano też gabinetem Taaffe-Dunajewski. Wielki swój wpływ polityczny D. zawdzięczał jasności i konsekwencji swych myśli przy równoczesnym realizmie, trzeźwości sądu i dużej dozie zdrowego rozsądku, niezłomnem przywiązaniu do zasad, lojalności i wrodzonej dobroci w stosunku do ludzi, nieposzlakowanej uczciwości i bezinteresowności, niezmiernej pracowitości i upartej energji, połączonym z wielkim darem wymowy, równocześnie logicznej i dowcipnej. Jako minister uporządkował rozstrojone tradycyjnie finanse Austrji, zrównoważył budżet znacz-nemi oszczędnościami, usprawnieniem administracji i zwiększeniem dochodów, prze-dewszystkiem z podatków pośrednich i opłat skarbowych, z konieczności wbrew swym poprzednim teoretycznym zapatrywaniom. Nie skąpił jednak funduszów na wydatki inwestycyjne, szczególniej na budowę kolei, nawet na ich upaństwawianie mimo swej zasadniczej niechęci do gospodarczej działalności państwa i popierał silnie organizację kredytu publicznego. Był na stanowisku ministra „dobroczyńcą Austrji". Ułatwił też sanację finansów Galicji przez załatwienie sprawy długu indemnizacyjnego (za uwłaszczenie) i umożliwienie wykupna prawa propinacji przez kraj, dbał wielce i o inne potrzeby Galicji, współdziałając energicznie w spolszczeniu administracji krajowej i broniąc autonomji kraju przed atakami Niemców. Z początkiem 1891 r. wobec zmiany warunków politycznych, zaostrzenia się tendencyj nacjonalistycznych u Niemców austrjackich i walki narodowej między Niemcami a Czechami, podał się do dymisji. Brał udział jeszcze w Sejmie Galicyjskim, gdzie kilka razy występował z mowami jako przewodniczący komisji budżetowej w 1896 r. i w następnych latach, sprawował też obowiązki zastępcy kuratora Akademji Umiejętności w Kraka wie. Jego „Mowy... w Sejmie Krajowym i w Radzie Państwa" wydał w 2 t. Wł. Jaworski (Kraków 1896, 1899), nie obejmują one jednak mów sejmowych po 1896 r., ani mów w delegacjach austro-węgierskich. Umarł w Krakowie d. 29. XII. 1907 r.

Niewątpliwie był to czołowy przedstawiciel polskiego społeczeństwa w drugiej połowie XIX w., o decydującym wpływie na losy, kulturę i politykę polskiego narodu w tym czasie, posiadający zaś również znaczne zasługi w dziedzinie naukowo-pedagogicznej.

literatura: Bobrmyńmki M.: J. D., charakterystyka historyczna. Kraków 1909. — Dobrzyński M., Jaworski Wt. i Mlleicski J.

Z dziejów odrodzenia politycznego Galicji. Kraków 1905. — Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887 Kraków 1887. — Peniiek J.: W dwudziestąpiątą rocznicę. Tl -poi. Kraków 1906. — Piniński L.: Wspomnienie o J. £)., „Przegląd Współczesny•* Kraków 1925.— SchenkJ.: Dr. Juljan Ritter von Dunajewski, ein Csterreichischer Finanzminisier. Wien u. Leipzig 1934. — Szymusik FrJ. D._r jego poglądy ekonomiczne i skarbowe i działalność ministerialna. „Przegląd Naukowy i Literacki*¹. Lwów 1910. — Zoll Fr. men.: J. D_M wspomnienie pośmiertne. Kraków 1908. — Ziceig F.: System ekonomji t skarbowoici J. D Kraków 1925.

Edward Taylor.