Magazyn6
6501

957

DURKHEIM EMILE

ogromnej różnorodności jednostek, pewne podobne zjawiska na tle podobnych stosunków, gdyż wzajemne psychiczne oddziaływanie na siebie ludzi w społeczeństwie wytwarza coś nowego psychicznie, coś różnego od stanów świadomości indywidualnej poszczególnych jednostek, jakkolwiek na tę świadomość zbiorową złożyły się pierwiastki świadomości pojedynczych ludzi. Świadomość zbiorowa tych ostatnich utworzyła całość od nich odrębną.

Zdaniem D. socjologja powinna się zajmować tylko świadomością zbiorową, pozostawiając na boku indywidualną. Chodzi teraz o to, w czem się ujawnia ta świadomość zbiorowa. Na pytanie to D. odpowiada: w pewnych faktach zewnętrznych, ujawniających się w normach prawnych, obyczajowych, religijnych i t. p., dających się stwierdzić objektywnie. One właśnie wywierają na nas pewien nacisk w większym albo mniejszym stopniu działając na nas z zewnątrz.

Z pośród poszczególnych zagadnień socjologicznych, którym D. poświęcił badania specjalne, należy wymienić przedewszyst-kiem rolę podziału pracy w życiu społeczeństw i w ich rozwoju. Przedmiotowi temu poświęcone jest bardzo ciekawe dzieło p. t.: „De la division du Travail social". W przeciwstawieniu do ekonomistów, badających podział pracy z punktu widzenia produkcji, D. udawadnia wpływ tego czynnika na całokształt życia społecznego, a nawet na dziedziczność. Już przed nim znakomity socjolog niemiecki Simmel poruszył w podobny sposób to zagadnienie, wykazując wpływ podziału pracy na rozwój indywidualizmu jednostek; ale D., wychodząc z założeń podobnych rozwinął je wszechstronnie, poruszając zarazem mnóstwo zagadnień związanych z tematem głównym. Wykazuje on, jak świadomość społeczna przeobraża się pod wpływem podziału pracy. W społeczeństwach niezróżniczkowanych przez ten podział widzi on solidarność mechaniczną, w przeciwstawieniu do społeczeństw z rozwiniętym podziałem pracy, w których ujawnia się solidarność organiczna. Prawodawstwo pierwotne czy to obyczajowe, czy nawet już pisane nosi przeważnie charakter karny, późniejsze i współczesne odznacza się przewagą norm cywilnych nad tamtemi. Prawo karne stoi na straży zachowania i utrwalenia świadomości zbiorowej, której naruszenie karze. Przewaga innych norm prawnych nad karnemi oznacza zwężenie się świadomości zbiorowej.

Do większych prac tego autora zaliczyć na leży jego dzieło o początkowych wierzeniach religijnych ludów pierwotnych p. t. „Les for-mes elementaires de la vie religieuse". Do pojawienia się dzieła tego przeważała w literaturze tego przedmiotu t. zw. teorja animistyczna, stworzona przez T. B. Tylora i H. Spencera, która pierwotne wierzenia wyprowadzała z interpretacji zjawisk snu, z których wywodzi pojęcie duchów. D. na podstawie rozległego materjału etnologicznego wykazał, że pierwotną formą wierzeń jest kult grupy społecznej. D. napisał parę prac o rodzinie; główna jednak, niewykończona, pozostała w rękopisie.

Pedagogice poświęcił dwa dzieła: „L’Edu-cation Morale'* i „Education et Sociologie". Wszystkie te prace łączą pogląd, że życie społeczne wywiera decydujący wpływ na poznanie nasze wogóle. Napisał nadto stu-djum o samobójstwie p. t. „Le suicide".

D. był znakomitym organizatorem badań socjologicznych. Z jego inicjatywy i głównie dzięki jego staraniom powstało doniosłe wydawnictwo p. t.: „Annee sociologiąue", którego za jego życia wyszło tomów XII. Roczniki te w części swej pierwszej obejmowały prace oryginalne socjologów, należących do szkoły D.; w drugiej zaś fachowe sprawozdania z nowych dzieł już to czysto socjologicznych, lub innych jak etnologicznych, antropologicznych, historycznych, prawnych i ekonomicznych, mających znaczenie dla socjologji. Oprócz tego przy udziale D. wychodziły monografje oddzielne z zakresu tej nauki. Wpływ D. i jego szkoły ujawnił się we Francji i w innych naukach społecznych. Dość wspomnieć wielką bistorję powszechną, obliczoną na ioo tomów p. t.: „L’evolution de 1’Humanite" pod redakcją Henri Berr‘a (dotychczas wyszło trzydzieści kilka), dzieło zbiorowe. Niektóre tomy jego noszą widoczne ślady wpływu szkoły D. We współczesnych D. teorjach solidaryzmu, a również i w innych dziedzinach wiedzy, jak np. w prawie, wpływ ten się ujawnił. Ten ruch socjologiczny we Francji spowodował nietylko powstanie katedr socjologji, lecz także wprowadzenie wykładów jej do liceów i średnich zakładów naukowych.

Po śmierci D. ukazało się jeszcze parę „Roczników Socjologicznych". Ze szkoły