Magazyn60601

302

GDAŃSK

pruski, jako „odszkodowanie" (dedomma-gement des depenses) za wojnę z rewolucyjną Francją, Wielkopolskę, Toruń i Gdańsk. Nie czekając na ratyfikację układu przez sejm polski, począł Fryderyk Wilhelm II zajmować zbrojnie upatrzone miasta, a spodziewając się oporu ze strony Gdańska, kazał go zająć „durch eine Sur-prise“. Nie udało się to narazie. Nienawidząca Prusaków ludność gdańska poczęła się gwałtownie zbroić, a defilujące przed mu-rami oddziały pruskie przyjęła ostentacyjnie marsyljanką. W czerwcu 1793 generał pruski Raumer otoczył wojskiem miasto, żądając poddania się. Bezsilny Senat, widząc położenie bez wyjścia, postanowił kapitulować, śląc jednocześnie do Stanisława Augusta tłumaczenie się z tego rozpaczliwego kroku. Jednakże ludność zaprotestowała kategorycznie. „Trzeci ordynek*¹, zarzucając patrycjuszom tchórzostwo, zdobył arsenał i opanował wały, witając nadciągające kolumny pruskie ogniem armatnim i karabinowym. Walka była nierówna. Zdziesiątkowawszy rzcregi obrońców, wkroczyli Prusacy do miasta, biorąc w niewolę całą załogę i wcielając ją do swej armji. W maju musiał Gdańsk złożyć przysięgę na wierność i poddaństwo Fryderykowi Wilhelmowi II.

W ten sposób, przy użyciu siły, zawładnęli Prusacy Gdańskiem. Zaczęło się szybkie łamanie dawnych przywilejów miasta, „jakobińska" Rada Stu została rozwiązana, wiele osób uległo deportacji lub dobrowolnie opuściło rodzinny gród. To też już w cztery lata później przygotowała ludność spisek powstańczy, który, w porę wykryty, pociągnął za sobą szereg nowych represyj.

Gdańsk w XIX wieku.

1. Gdańsk Wołnem Miastem. W marcu 1807 r. marszałek Lefebvre na czele oddziałów francuskich i d) wizji polskiej Giełguda obiegł Gdańsk, broniony przez załogę pru-sko-rosyj ską. Była to pierwsza obrona, w której mieszczanie nietylko nie brali udziału, lecz porozumiewali się potajemnie z wojskiem polskiem. Po dwumiesięcznych walkach załoga kapitulowała, a miasto obsadzone zostało przez garnizon polsko-francuski. Wbrew jednak ogólnym przewidywaniom, nie wcielił Napoleon Gdańska do Księstwa Warszawskiego, lecz, naciskany przez Rosję, ogłosił go Wolnem Miastem pod zwierzchnictwem króla pruskiego i księcia warszawskiego, a pod najwyższym protektoratem cesarza Francuzów. Przywrócił Napoleon miastu dawne przywileje, odbudował dawny trzeci ordynek, zapewnił spław wiślany i wprowadził w Gdańsku, jak wszędzie, swój kodeks cywilny. Stan ten jednak, zresztą niepomyślny pod względem gospodarczym, nie miał trwać długo. Po klęsce Napoleona w Rosji, z początkiem r. 1813 silna armja rosyjska obiegła Gdańsk. Załoga polsko-francuska broniła się wytrwale blisko rok, lecz, odcięta od' świata, musiała kapitulować na honorowych warunkach. W sam dzień Nowego Roku 1814 ostatnie oddziały polskie opuściły miasto. Kongres wiedeński, wbrew żądaniom Rosji i wbrew woli samych Gdańszczan, przyznał ostatecznie miasto Prusom.

2. Rządy pruskie. Od tej chwili zaczęła się druga okupacja pruska, trwająca przez wiek zgórą. Rządy pruskie zaznaczyły się z jednej strony wzmocnieniem elementu pruskiego w mieście, z drugiej zaś wpłynęły na upadek znaczenia portu gdańskiego. Władze okupacyjne dążyły systematycznie do zniszczenia więzi kulturalnych, łączących Gdańsk z polskością, faworyzowały napływowy element z głębi Niemiec, nadając miastu charakter ściśle germański. Działo to się zwłaszcza po zjednoczeniu Rzeszy, gdy w r. 1878 stał się Gdańsk stolicą Prus Zachodnich, a zatem siedzibą szeregu urzędów administracyjnych i wojskowych. Odcięcie Gdańska od' jego zaplecza gospodarczego, jakiem było dlań zawsze dorzecze Wisły, odbiło się fatalnie na rozwoju handlowym miasta. W r. 1822 eksport zboża przez port. gdański spadł do niebywałej liczby 6 500 lasztów, co wywołało w mieście szereg sporadycznie wybuchających rozruchów głodowych. Później sytuacja nieco się poprawiła, zwłaszcza w latach 1860—70, na skutek korzystnego traktatu handlowego zawartego z Rosją, lecz po kongresie bei l.ń-skim, w miarę psucia się stosunków nie-miecko-rosyjskich, wywóz surowców z Królestwa Polskiego coraz częściej był kierowany przez porty inflanckie, co zkolei pociągnąć musiało za sobą ujemne następstwa dla portu gdańskiego. Zresztą władze pruskie niezbyt dbały o rozwój ekonomiczny Gdańska. Budowa portu wojennego, pod wyższanie stawek celnych, a wreszcie przeprowadzenie magistrali kolejowej Berlin— Królewiec z pominięciem Gdańska — wszystko to hamowało naturalny rozwój