Magazyn61001

306

GDAŃSK

2. Konstytucja W. M. Gdańska. Projekt konstytucji W. M. Gdańska, przewidzianej przez art. 103 traktatu wersalskiego, byl opracowany przez Zgromadzenie Konstytucyjne wybrane dnia 16. V. 1920 r., składające się z przedstawicieli miejscowej ludności. Przygotowanie projektu zakończono dnia 11 sierpnia 1920 r. Zawierał on, między innemi, podkreślenie, że W. M. Gdańsk jest nietylko „Wolnem Miastem", lecz „i Hanzeatyckiem"; ustalał, że czternastu senatorów rządzić będzie W. M. Gdańskiem dożywotnio, a ośmiu pozostałych — co najmniej lat dwanaście. Przewidywał konieczność ratyfikacji przez izbę posłów umów międzynarodowych, zawieranych przez Polskę w imieniu W. M. Gdańska, nie dawał żadnych gwarancji Polakom w W. M. Gdańsku i nie zastrzegał konkretnych form dla uprawnień Ligi Narodów, przewidzianych przez traktat.

Rada Ligi nie przyjęła projektu gdańskiego. Wprowadziła ona w wyżej powołanych dziedzinach zmiany, usuwając z tytułu W. M. Gdańska dodatek „i Hanzeatyc-kie“, skracając okres urzędowania senatorów dożywotnich do lat czterech, a pozostałych uzależniając od votum zaufania parlamentu, uchylając konieczność ratyfikacji umów międzynarodowych, zawartych przez Polskę, wprowadzając specjalne przepisy, dotyczące uprawnień Polaków w W. M Gdańsku i wreszcie zastrzegając, że konstytucja nie może być zmieniona bez zgody Rady Ligi.

Po pewnym oporze ze strony gdańskiego Zgromadzenia Konstytucyjnego, które się w międzyczasie na zwykły „Volkstag“ (izbę posłów) przeksztaciło — Wysoki Komisarz Ligi Narodów, Sir R. Haking, uznał konstytucję, w formie ustalonej przez Radę Ligi, za ostatecznie przyjętą.

Zasady konstytucji z dnia 11 maja 1922 r. były następujące:

Artykuł 3 konstytucji ustalał, że źródłem władzy W. M. Gdańska jest naród. Na mocy artykułu 6 Volkstag składa się ze 120 posłów. Na mocy artykułu 8 są oni wybierani przez głosowanie powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Czynne prawo głosowania mają wszyscy obywatele, którzy ukończyli lat 20. Bierne prawo wyborcze — ci, którzy ukończyli lat 25. Parlament jest jednoizbowy. Posiada uprawnienia ustawodawcze i kontrolujące.

Senat, stanowiący władzę wykonawczą (Art. 25—42 konstytucji), składa się z senatorów głównych i podrzędnych. Senatorowie główni w ilości ośmiu, z prezydentem senatu na czele, są wybierani przez Volks-tag na lat cztery. Prowadzą oni najważniejsze agendy rządu: sprawy wewnętrzne, finanse i t. d. Senatorowie podrzędni w ilości czternastu, z wiceprezydentem na czele, są wybierani na czas nieokreślony. Votum nieufności, wyrażone przez Yolks-tag, decyduje o ich dymisji.

Senat jest najwyższą władzą krajową. Ma on w szczególności wszystkie uprawnienia władzy wykonawczej. Reprezentuje on W. M. Gdańsk nazewnątrz, „o ile nie jest to sprzeczne z postanowieniami, po-wierzającemi Rządowi Polskiemu prowadzenie spraw zagranicznych Gdańska"

(Art. 41).

Konstytucja przewiduje w pewnych wypadkach referendum. Artykuł 43 wkłada na Senat obowiązek poddania referendum ustawy, dwukrotnie uchwalonej przez Volkstag, a zakwestjonowanej przez Senat. Referendum ma również być zastosowane, gdyby Volkstag nie przyjął prawa, którego projekt został złożony przez dziesiątą część wyborców (Art. 47). Wyjątek stanowią prawa fiskalne, budżetowe, oraz stanowiące o uposażeniu urzędników. Referendum w tych sprawach może się odbyć tylko na żądanie Senatu (Art. 48).

Na specjalną uwagę zasługują te przepisy konstytucji, które są wyrazem jego szczególnej sytuacji wobec Polski i Ligi Narodów.

W związku z uprawnieniami i obowiązkami Ligi Narodów, artykuł 42 konstytucji przewiduje, że Senat, na żądanie Ligi, obowiązany jest udzielić jej wszelkich wiadomości, dotyczących spraw publicznych. Na żądanie Ligi do konstytucji wprowadzono również artykuł 5, który stanowi, że btz zgody Ligi Narodów W. M. Gdańsk nie może stanowić bazy morskiej ani wojskowej, wznosić fortyfikacyj i tolerować fabrykacji amunicji lub materjalu wojennego na swojem terytorjum.

Co się tyczy uprawnień, zastrzeżonych dla Państwa Polskiego, to konstytucja stanowi o ich realizacji, w szczególności o prowadzeniu spraw zagranicznych W. M. Gdańska. Mówi o tern artykuł 41.

Na życzenie Ligi wprowadzono artykuł 49, ustalający, że żadna zmiana konstytucji nie może być dokonana bez zgody Ligi Na-reduw.