Magazyn61801

314

GDAŃSK

lickiem, a nawet narodowo-niemieckimi, ażeby ich zniszczyć i wprowadzić rządy monopartyjne.

Ponieważ konstytucja zapewnia ludności W. M. Gdańska swobody obywatelskie, przeto nacjonal-socjaliści dążą do zmiany konstytucji. Ażeby uzyskać niezbędną w tym celu większość, posłowie nacjonal-socjali-styczni doprowadzili do rozwiązania Volks-tagu dn. 21 lutego 1935 r. i do nowych wyborów, które odbyły się dnia 7 kwietnia tegoż roku. W wyborach tych, stronnictwo nacjonal-socjalistyczne, pomimo zastosowania metod terroru, otrzymało większość mandatów (43), lecz niedostateczną, ażeby przeprowadzić legalną zmianę konstytucji. W wyborach tych zasługuje na uwagę, że partja socjalistyczna i stronnictwo katolickie utrzymały swój stan posiadania. Jeżeli porówna się to z przebiegiem wypadków w Niemczech, to należy dojść do wniosku, że W. M. Gdańsk stanowi nietylko formalnie, ale i moralnie środowisko odrębne, posiadające własną fizjonomję polityczną.

2. Polacy w W. M. Gdańsku. Ilość Polaków — obywateli gdańskich nie może być dokładnie ustalona, gdyż W. M. Gdańsk, stanowiąc od wieków tery tor jum o ludności mieszanej, posiada wielu mieszkańców, w których płynie krew zarówno polska, jak i niemiecka, i których uczucia narodowe nie mogą być dostatecznie wyjaśnione. Spis ludności dn. 1 listopada 1923 r. stwierdził, że ¹3 656 osób, t. j. około 4% ludności, zadeklarowało swą polskość. W głosowaniu do Volkstugu, na listy polskie padło w 1920 r. — 9 3²¹ głosów, w 1923 r. —

7    2i2, w 1927 r. — 5 764, w 1930 r. — 6 377. w 1933 r. — 6 743, a w 1935 r. —

8    294 głosów.

Oprócz Polaków-obywateli gdańskich, w W. M. Gdańsku przebywa stale pewna ilość Polaków-obywateli Rzeczypospolitej, zatrudnionych w urzędach, handlu, przemyśle i t. d. Ilość ich jest, oczywiście, zmienna, powszechnie jednak ocepiana, mniej więcej, na 20 tysięcy osób.

Realizacja uprawnień Polaków, przewidzianych w konwencji, natrafiała ze strony władz W. M. Gdańska na poważne trudności. Dawało się to w szczególności odczuwać szkolnictwu polskiemu. Władze W- M. Gdańska utrudniają dzieciom uczęszczanie do szkół z polskim językiem wykładowym, których ilość i jakość pod każdym względem wiele pozostawia do życzenia. Braki, z wielkim wysiłkiem pracy i środków, stara się uzupełnić organizacja społeczna — Polska Macierz Szkolna, zakładając w Gdańsku gimnazjum, przedszkola i t. d.

Po długich pertraktacjach, doszło do zawarcia układu między Rządem Polskim a Senatem. Układ ten podpisano w Gdańsku dn. 16 września 1933 ^r- Czyni on zadość najkonieczniejszym potrzebom ludności polskiej w zakresie szkolnictwa, stanowiąc między innemi o warunkach, w jakich publiczne szkoły początkowe, z wykładowym językiem polskim, będą tworzone na terenie W. M. Gdańska. Układ ten wymaga od nauczycieli „doskonałej znajomości języka polskiego i warunków wymaganych dla wykładania w szkołach polskich". Gwarantuje on też Polakom-obywatelom W. M. Gdańska całkowite prawo wyboru szkół, do których mają kierować swe dzieci. Wykonanie tej umowy natrafiło jednak na bardzo duże trudności.

Społeczeństwo polskie w W. M. Gdańsku posiada liczne i czynne organizacje społeczne, z których na szczególną uwagę zasługują: „Gmina Polska", naczelna organizacja jednocząca wszystkich Polaków-Gdań-szczan, „Zjednoczenie Zawodowe", „Macierz Szkolna", „Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki" i t. d.

W przekonaniach swych patrjotyczni i ofiarni, do języka i kultury najgłębiej przywiązani, w pracy niestrudzeni, Polacy gdańscy, którzy przetrwali okresy bezwzględnego prześladowania, zwłaszcza w drugiej połowie dziewiętnastego wieku, stanowią, dzięki swym wielkim zaletom, mocną podporę stanowiska Rzeczypospolitej w W. M. Gdańsku.

Literatura: BorowOł Józef: Nasi stosunek do Gdańska. Kraków 1933. — Donald Robert: The Polish Corridor and its con-seguences. London 1929. — Ehrllch Ludwik: Gdańsk. Lwów 1926. — Firmtenberg Juljaru Port Gdański ze stanowiska prawnego. Warszawa 1927. — Oounelle Jeam Le problśme de la basse Vistule. Dantzig et le Corridor polonais. Strasbourg 1931. — Harder H. A.: Danzig, Polen und der Vólkerbund. Berlin 1928. — Haurranke L. A.: Verfassungsrecht der Freien Stadt Danzig. Danzig 1931. — Kutrzeba St.: Gdańsk—Górny Śląsk. Polskie prawo polit. według traktatów_t część II. Kraków 1923. — Lapradelhs Albert de: Messager Polonais 31. 111. i 1. IV_m 1926    — Leremgue Generftae dr.:

La situation intemationale de Dantzig. Paris 1924. — Loening Otto dr.: Staatsrechtliche Betrachtungen zu einer kdnftigen Ver-fassung ton Danzig. Berlin 1919. — Tenie: Danzig. Sein Ver-hóltnis zu Polen und seine Verfassung. Berlin 1921. — Tenie: Die Bechtsstelłung der Freien Stadt Danzig. „ VCłkerrechtsfragen. “ Heft 22. 1927. — Makowski Juljan dr.: Prawno-państwow e poloienie W. M. Gdańska. Warszawa 1923. — Tenie: Zagadnienie państwowości Gdańska. Warszawa 1934.—Mo^berg Hans: Danzig und der Korridor. Volk u. Reich. 1930. — Pfeuffer R.: