Magazyn6
1401

110

KAUKAZ

z łupków paleozoicznych, a potem dzika skalista kraina Dagestanu (tur. dag = góra, stan = kraj). Całe południowo-wschodnie skrzydło górotworu kaukaskiego zapadło się wgłąb, gdzie powstał rów Kachetyń-ski, 300 km długi (dno 700 m wysokie). Tutaj z powodu przewagi uskoków południowa strona K. opada bardziej stromo niż na skrzydle zachodniem.

W sumie K. ma 19 grup górskich ponad 4 000 m i 3 ponad 5 000 m (Alpy tylko 8 grup ponad 4 000 m), brak jednak K. tak charakterystycznych dla Alp dolin podłużnych, czyniących Alpy bardziej zamieszka-nemi i łatwiej dostępnemi. Brak następnie K. polodowcowych jezior dolinnych, chociaż i we wnętrzu gór i na przedgórzach powtarzają się wszystkie zjawiska morfo-logji glacjalnej znane z Alp. Na stokach Kazbeku występują stare złoża morenowe naprzemian z potokami z lawy; późno bowiem w epoce lodowej Kazbek był czynnym wulkanem.

K. opływają cztery systemy rzeczne całkowicie różniące się między sobą klimatem, glebą, roślinami uprawnemi, formami kultury i zaludnieniem. Północny zachód zajmuje dorzecze Kubania, zbierającego wielki wachlarz dopływów kaukaskich w okolicy Krasnodaru. Zabagniona delta (4 000 km²) złączyła z lądem tamańską wyspę miocenu. Dorzecze Kubania — to bujne stepy czarno-ziemu, gdzie wdzierała się Ruś już na zaraniu swoich dziejów. W drugiej połowie XVIII w. kozacy kubańscy usadowili się obronną linją nad Kubaniem, budowali twierdze i trzymali w ryzach buntujące się plemiona górali abchazyjskich, które obejmowano wspólną nazwą Czerkiesów. Kiedy w r. 1864 Rosja przełamała ostatecznie długoletni opór górali, poczęło się masowe przesiedlanie Czerkiesów do Turcji. Zaraz w tym roku wyszło z prastarych siedzib 320 tysięcy Czerkiesów, w następnych 2 latach 150 tysięcy. Miejsce ich zajęły elemen ty ukraińskie i wielkoruskie.

Rzeka Terek zbiera odpływy lodowców Kazbeku i najwyższych centralnych szczytów w dobrze nawodnionej kotlinie Włady-kaukazu, oddzielonej od północy zalesione-mi wzgórzami (921 m) od kotliny Małki, również gęsto zaludnionej. Ałagir w kotlinie Władykaukazu ma największe w całym związku huty cynkowe, Kaukaz zaś jest dziś jedynym dostawcą cynku sowieckiego (1933 — 14 tys. tonn, 1934 — 27 tys.

tonn, 1935 — 47 tys.). Terek płynie przez stepy pustynne, nawadniając nadbrzeżny pas porosły bajrakami. Tu skupiają się rolnicy Rosjanie w wielkich wsiach nad rzecznych. Delta Tereku jest jedną z najszybciej powiększających się na ziem^:; brzeg posuwa się ku morzu rocznie o pół km.

Rzeka Kuma zbiera swoje górskie dopływy w okolicy wulkanów Piatigorska. Tu znane północno-kaukaskie źródła minerał ne przyciągają wielką ilość mieszkańców: Piatigorsk 55 tys., Kisłowodsk 32 tys., Jc-ssentuki 23 tys., Mineralnyje Wody 18 tys. Kuma jest na nizinie o wiele słabiej zalud niona niż Terek. Międzyrzecze Kuma—-Terek jest koczowiskiem Nogajców (60000), nadbrzeże zaś na południe od Tereku zajmuje plemię również tureckie Kumaków (160 000).

Obszar nad Kubaniem jest krajem bogatym w ziemiopłody. Po rewolucji nastą piła wielka zmiana w rozkładzie zasiewów. W okresie 1905—1910 pszenica zajmowała tu 65^. powierzchni uprawnej, jęczmień 22%, kukurydza 6%. W okresie 1928—34 pszenica obejmowała już tylko 38%, kukurydza 32°/o, jęczmień 15%. Po rewolucji zaczęto także uprawiać bawełnę, której tu w r. 1934 było 139000 ha (7,2°/_c ogółu w Związku Sow.). W okolicy Stawropola (59 000 mieszk.) uprawiają dużo lnu. Chów owiec kwitnie szczególnie w Dagestanie, gdzie przypada 60 owiec na 1 km².

Na północnym brzegu K. występują w 2 grupach obfite źródła nafty, którym jak wszędzie towarzyszą źródła solne w pasie fliszowym. Półwysep tamański ma w sfałdowanych warstwach neogenu wulkany błotne i źródła naftowe. Źródła ciągną się aż do Maikopu (53 000 mieszk.). W tym okręgu naftowym dobywają 5,0% (1935) produkcji ropy Związku Sow. Bez porównania bogatszy jest obszar naftowy koło miasta Groznyj (105 tys. mieszk.) — zbudowanego w początkach XIX wieku jako „groźna" twierdza wśród nieposkromionych plemion Czeczeńców. Ropa występuje tu w warstwach wapienia ponad 400 m grubych zwanych akczagylskiemi. Obszar ten dostarcza 12,3% (1935) produkcji ropy Związku. Z Groźnego prowadzą rurociągi nafty (650 km) nad m. Czarne do Tuapse.

Pod względem politycznym Kraj Pół-nocno-kaukaski stanowi jeden z 30 obwodów Rosyjskiej Soc. Sow. Feder. Republiki.