Magazyn6 0901

905

MERKANTYLIZM

tylna znajdowała swe oparcie i była uzasadniona wywodami teoretyczno-ekonomiczne-mi. Merkantyliści badali cały szereg problemów, jednakże przedewszystkiem z punktu widzenia praktycznego — chciano wykazać słuszność i celowość pewnych posunięć polityczno-ekonomicznych. Zajmowano się różnemi problemami teorji ekonomicznej w sposób niekompletny i niewyczerpujący. Jedynie w dziedzinie monetarnej merkantylizm stworzył teorję, której celem było nie-tylko uzasadnienie stosowanej polityki, lecz również wyjaśnienie pewnych zjawisk i zależności.

Dla merkantylistycznych rozważań ekonomicznych wielkie znaczenie miała koncepcja prawa natury, która zyskała na znaczeniu w wieku XVI. Na uwagę zasługuje pojmowanie życia gospodarczego i społecznego jako życia organicznego; porównywano mechanizm gospodarczy z żywym organizmem. Najlepszy wyraz myśl ta znajduje w utożsamianiu obiegu pieniądza w państwie z obiegiem krwi w ciele ludzkiem. Wiele myśli tego rodzaju znajdujemy w pracach Starkey’a, Hales’a, Malynes’a, Dave-nant’a, Child’a. Ten pogląd znalazł swe doskonałe odbicie w następującem zdaniu, wypowiedzianem przez Petty’ego: „Sir Francis Bacon... słusznie pod wieloma względami porównał organizm naturalny z organizmem politycznym i środki zachowania obu w zdrowiu i pełni sił**. Częściowo w tej myśli należy szukać genezy koncepcji przyczynowości, koniecznego następstwa przyczyn i skutków. Autorzy merkantylni podkreślali, że związek między przyczyną a skutkiem nie może być zmieniony na drodze zarządzeń prawnych i administracyjnych; Petty zwraca uwagę na „próżność i bezowocność przeciwstawiania pozytywnych praw ludzkich prawom natury“; można wpływać na skutek, w odpowiedni sposób oddziaływując na przyczyny. Myśl praw naturalnych zastosowano przedewszystkiem do problemu stopy procentowej. Podkreślano, że „stopa naturalna" nie daje się obniżyć przy pomocy stosowania nakazów i kar. Podobne zdanie wygłaszano odnośnie do zakazów eksportu kruszców szlachetnych, czy też ważniejszych surowców. Najlepiej wyraził koncepcję praw naturalnych Petty: „Naogół musimy mieć na uwadze, że, jak rozsądni lekarze nie robią nadmiernych prób ze swymi pacjentami, obserwując i stosując się do zjawisk natury, a nie przeciwstawiając im własnych gwałtownych zarządzeń, tak i w polityce lub w ekonomji podobnie należy postępować: albowiem natu-ram expellas furca, licet usque recurrit".

Charakterystyczną cechą merkantylizmu jest jego ustosunkowanie się do etyki i re-ligji. Merkantylizm był amoralny zarówno co do celów, jako też i stosowanych środków. Najważniejszym celem, jaki chciał on osiągnąć, było dobro państwa względnie społeczeństwa. Szereg problemów traktował on z tego specjalnego punktu widzenia, np. istnienie i pobieranie procentu rozpatrywano z punktu widzenia wpływu tego zjawiska na życie gospodarcze, natomiast nakazy, wynikające z religji, były brane pod uwagę o tyle, o ile mogły oddać pomoc dla argumentacji gospodarczej. Tak np. merkantylizm popierał luksus, mimo że pozostawał on w niezgodności z etycznemi i re-ligijnemi postulatami. Podobna amoralność cechowała merkantylistów w stosunku do stosowanych środków. Uznając dążenie ludzi do zdobywania zysku oraz wykorzystując naturalne ich skłonności, merkantyliści chcieli osiągnąć cele przez siebie postawione. Merkantyliści występowali wyraźnie przeciwko instytucjom i polityce Kościoła, gdyż stały one w sprzeczności z ich postulatami. Wypowiadali się za tolerancją religijną, odrzucali wszystkie ograniczenia, które, narzucone przez religję, musiałyby doprowadzić do zmniejszenia siły gospodarczej kraju.

Merkantyliści byli zwolennikami wolności wogóle, a wolności ekonomicznej w szczególności. Nie pojmowali jej w nowocze-snem znaczeniu; słowo wolność raczej służyło za argument w zwalczaniu czy też forsowaniu pewnych posunięć czv też zarządzeń, niż było hasłem polityki ekonomicznej. Niejednokrotnie powoływano się na przykład Holandji, która jakoby dzięki stosowaniu polityki liberalnej zdobyła potęgę ekonomiczną. Colbert niejednokrotnie podkreśla, że „wolność jest duszą handlu" i żąda, by handel był jak najbardziej wolny. W Anglji Coke wygłasza pogląd, że „wolność handlu jest życiem handlu". Podobne zdanie wypowiada Becher w Niemczech. Wolność ekonomiczna łączyła się z koncepcją praw naturalnych. Merkantyliści

68

Encyklopedia nauk politycznych-